Rzym2

succesio

dziedziczenie

hereditas

spadek

defunctus

spadkodawcy

Bonorum possessio

spadek i dziedziczenie wg prawa pretorskiego. Ten rodzaj dziedziczenia nie następował z mocy prawa – zawsze trzeba się było o niego ubiegać u pretora

bonorum possessio cum re

ostateczne – dziedzic prawa pretorskiego rzeczywiście otrzymywał spadek

bonorum possessio sine re

bonorum possessor musiał ustąpić i wydać spadek lepiej uprawnionemu członkowi rodziny, np. dziecku spadkodawcy, które urodziło się po śmierci ojca.

Ex testamento

dziedziczenie testamentowe – powołanie do dziedziczenia wynikało z woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie

Ab intestato

beztestamentowe – dochodziło do skutku tylko po kimś, kto nie pozostawił w ogóle testamentu albo też pozostawił testament nieważny lub nieskuteczny

Contra tabula

dziedziczenie przeciwtestamentowe (konieczne) – polegało na tym iż z mocy prawa ogólnie obowiązującego powoływano do spadku najbliższe osoby spadkobiercy – wbrew jego odmiennej woli wyrażonej w testamencie

Testament mancypacyjny wg ius civile

– akt prywatny, mógł być dokonany w każdej chwili. Testator wobec świadków i obsługującego wagę mancypował majątek powiernikowi, dając mu ustne polecenie

Najstarsze testamenty wg ius civile

można było je sporządzić tylko publicznie, w szczególnych okolicznościach: w czasie pokoju – przed zgromadzeniem ludowym

Testamenty szczególne

wobec niektórych osób, lub w sytuacjach wyjątkowych, stosowano złagodzenia lub obostrzenia ogólnych wymogów co do formy testamentu.Np. cesarze nadawali znaczenie każdej woli testatora będącego żołnierzem

heredis institutio

ustanowienie dziedzica – umieszczano je na początku, gdyż początkowo wcześniejsze postanowienia nie były ważne

podstawienie

W obawie, że dziedzic ustanowiony nie zechce, albo nie będzie mógł podjąć spadku, powoływali subtytutów

podstawienie pospolite

najczęstszy rodzaj podstawienia – testator ustanawiał często cały szereg kolejnych substytutów, a zazwyczaj na koniec, dla bezpieczeństwa – własnego niewolnika

podstawienie pupilarne

ojciec, powołując do dziedziczenia niedojrzałe dziecko mógł w tym testamencie zadecydować, kto będzie dziedziczył po dziecku, gdyby zmarło jako osoba sui iuris ale przed osiągnięciem dojrzałości

podstawienie jak gdyby pupilarne

ustanowienie w testamencie przez ascendentów osoby chorej umysłowo spadkobiercy na wypadek, gdyby umysłowo chory descendent zmarł po testatorze, nie odzyskawszy zdrowia

Codicilli

listowna prośba o wykonanie pewnych rozporządzeń, z którą spadkodawca występował wobec swego dziedzica beztestamentowego, testamentowego lub zapisobiorców

Klauzula kodycylarna

jeżeli testament z jakichś powodów okaże się nieważny, winien być utrzymany jako kodycyl

Proximi agnati

w braku sui do dziedziczenia powoływani byli agnaci najbliższego stopnia, o ile trwała jeszcze więź agnacyjna.

Gentiles

– w braku agnatów do dziedziczenia powoływano współrodowców spadkodawcy, noszących to samo nazwisko

Bonorum possessio ab intestato

10. Dziedziczenie beztestamentowe w edykcie pretorskim

Unde liberi

w tej klasie pretor powoływał do dziedziczenia potomstwo spadkodawcy, zarówno związane węzłem agnacyjnym (dzieci, wnukowie, prawnukowie), jak również emancypowane

Unde legitimi

– jeżeli nikt z klasy poprzedniej nie głosił się w terminie, pretor dopuszczał do spadku dziedziców ab intestato wg ius civile, a więc: sui heredes

Unde cognati

po agnatach pretor dopuścił kognatów, i to w szerokim zakresie: do szóstego stopnia wszystkich, a z siódmego – jeszcze prawnuków rodzeństwa

Unde vir et uxor

dopiero na ostatnim miejscu, po agnatach i kognatach powołani byli małżonkowie. Jednak dla żony w małżeństwie cum manu ta odległość powołania do dziedziczenia była bez znaczenia,

cretio

– formalne oświadczenie dziedzica o przyjęciu spadku

nuda voluntas

jakiekolwiek nieformalne oświadczenie o przyjęciu spadku

pro herede gestio

podjęcie funkcji dziedzica, np. przez rozpoczęcie wypłaty zapisów

separatio bonorum

oddzielenie majątków – środek chroniący wierzycieli – występowali oni z żądaniem, by majątek spadkowy traktowano jako oddzielny do czasu zaspokojenia wierzytelności.

beneficium inventarii

Dziedzic mógł ograniczać odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości spadku poprzez sporządzenie inwentarza spadkowego.

Heredidatis petitio

środek ochrony petytoryjnej przysługujący osobom będącym heres, skarga uniwersalna o wydanie spadku. Za pomocą tego środka dziedzic zmierzał do uzyskania spadku jako całości

Interdictum quorum bonorum

środek ochrony posesoryjnej, przysługujący osobom będącym bonorum possessor.

Legatum

legat – zapis wg ius civile, ustanowiony w formalny sposób, tylko w testamencie, przy użyciu ściśle określonych przez słów

Legat windykacyjny

Z chwilą objęcia spadku przez dziedzica legatariusz stawał się właścicielem zapisanej mu rzeczy i mógł domagać się jej wydania

Legat damnacyjny

Zapis ten stwarzał na rzecz legatariusza osobiste roszczenie przeciw dziedzicowi o przeniesienie własności rzeczy zapisanej

Legat przez dopuszczenie

zobowiązywał dziedzica do wyrażenia zgody, aby legatariusz zabrał rzecz mu przepisaną i zatrzymał dla siebie

Legat przez uprzednie zabranie

uprawniał zapisobiorcę do objęcia przedmiotu zapisu, który nie wchodził do podziału spadku i nie był wliczany przy obliczaniu spadku.

Fideicommissum

zapis oparty na nieformalnej prośbie, skierowanej przez spadkodawcę do swojego spadkobiercy lub legatariusza, aby wydał wskazanej osobie trzeciej pewną korzyść majątkową.

Res corporales – res incorporales

rzecz materialna - rzecz niematerialna

Res in patrimonio

– rzeczy dopuszczone do obrotu, mogły znajdować się w majątku prywatnym.

Res extra patrimonium

rzeczy wyłączone z obrotu gospodarczego

res omnium communes

rzeczy z natury służące do powszechnego użytku, np. powietrze, morze,

Res mancipi – res nec mancipi

rzeczy szczególnie ważne / wszystkie pozostałe rzeczy

Res mobiles – res inmobiles

nieruchomości - ruchomości

Genus

– rzeczy oznaczone wg gatunku – rzeczy zamienne, które się waży, mierzy lub liczy, np. olej, pieniądze

Species

rzeczy oznaczone wg cech indywidualnych, niezamienne i nieużywalne. Służyły do powtarzalnego używania, np. grunt, niewolnik.

Pożytki cywilne

przychód uzyskiwany okresowo z rzeczy na podstawie jakiegoś stosunku prawnego – odsetki od pożyczonych pieniędzy, czynsz z najmu

Pożytki naturalne

przychód uzyskiwany okresowo z rzeczy w wyniku gospodarczego oddziaływania na nie, np. owoce z drzewa, miód, minerały

W skład posiadania wchodziły dwa elementy składowe

element obiektywny – zwany corpus i  element subiektywny – zwany animus

Possessio civilis

władztwo faktyczne sprawowane corpore, z zamiarem zachowania rzeczy posiadanej wyłącznie dla siebie, w oparciu o prawo cywilne

Possessio naturalis

władztwo faktyczne sprawowane corpore, nie wywierające skutków prawnych.

Possessio ad interdicta

Posiadanie uznane i chronione wg prawa pretorskiego.

Possessio vitiose

posiadanie wadliwe, nabyte siłą, podstępnie albo prekaryjnie

Possessio male fidei

posiadanie w złej wierze

interdicta retinendae possessionis

ustalały, która strona „utrzyma się” przy posiadaniu rzeczy spornej. Strony były w jednakowej sytuacji procesowej

interdicta uti possidetis

dotyczył posiadania nieruchomości – zwyciężał ten z przeciwników, który w chwili wydania interdyktu był posiadaczem niewadliwym

interdicta utrubi

dotyczył ruchomości, szczególnie niewolników. Zwyciężał ten, kto w ciągu roku przed wydaniem interdyktu dłużej posiadał rzecz sporną w sposób niewadliwy

interdicta recuperandae possessionis

służyły do odzyskania posiadania wyraźnie utraconego.

interdicta unde vi

przysługiwał niewadliwemu posiadaczowi nieruchomości, którego wyzuto z posiadania siłą. Można go było wnieść w ciągu roku od utraty posiadania

interdicta de vi armata

wnoszony przeciw dopuszczającemu się wyzucia za pomocą broni. Nie przedawniało się a ochroną objęto nawet posiadaczy wadliwych

interdicta de precario

– kierowany przeciwko prekarzyście, który nie zwrócił rzeczy otrzymanej w precarium na wezwani

interdicta adipiscendae possessionis

służyły do nabycia nowego posiadania

interdicta quorum bonorum

umożliwiał wejście dziedzicom prawa pretorskiego w posiadanie rzeczy spadkowych.

interdicta Salvianus

Salwiański, dotyczył wejścia w posiadanie inwentarza zastawionego przy umowie dzierżawy.

Własność kwirytarna

własność uznana i chroniona wg prawa cywilnego. Właścicielami mogli być tylko pełnoprawni obywatele rzymscy (Quirites).

Własność bonitarna

– własność uznana i chroniona wg prawa pretorskiego.

Quasi-własność gruntów prowincjonalnych

Nie mogły być przedmiotem własności prywatnej. Osoby prywatne mogły je tylko posiadać i użytkować. Faktycznie – użytkownicy tych gruntów korzystali z nich w pełnym zakresie i to dziedzicznie

Własność peregrynów

Własność ta była własnością „pojedynczą”, chronioną przez prawa lokalne peregrynów a także przez rzymskich magistratus

Ius utendi

prawo do używania rzeczy własnej

Ius possidendi

prawo do posiadania rzeczy własnej i do korzystania z niej

Ius abutendi

prawo zużycia – najbardziej skrajny przejaw używania. Właściciel mógł rzecz zyżyć całkowicie, mógł ją również pożucić lub zniszczyć.

Ius frutendi

– prawo do pobierania pożytków – właścicielowi rzeczy macierzystej przypadały na własność także pochodzące z niej pożytki

communio pro indiviso

współwłasność

Mancipatio

obrzęd uchwycenia ręką – najstarszy i najważniejszy sposób przenoszenia własności. Pierwotna mancypacja była rzeczywistym aktem kupna-sprzedaży, dokonywanym w drodze bezpośredniej wymiany

In iure cessio

odstąpienie rzeczy wobec urzędnika, np. pretora miejskiego. Formalny i abstrakcyjny akt prawny dostępny tylko dla obywateli rzymskich

Traditio

prosty i naturalny sposób przenoszenia władzy nad rzeczami przez wydawanie ich z ręki do ręki, dostępny również dla Latynów i peregrynów

Usucapio

zasiedzenie – nabycie własności na skutek ciągłości posiadania przez czas określony prawem, dostępne jedynie dla obywateli

Occupatio

zawłaszczenie – nabycie własności przez objęcie w tym celu w posiadanie rzeczy niczyjej.

Fructus

nabycie pożytków – posiadacz w dobrej nabywał pożytki na własność jako premię za troskę o rzecz macierzystą.

Accesio

– połączenie i zmieszanie rzeczy – prowadziło do nabycia własności na rzeczy ubocznej, która w sposób trwały została złączona z rzeczą główną

Specificatio

– przetworzenie rzeczy – polegało na nabyciu własności w wyniku gruntownego przetworzenia rzeczy cudzej bez porozumienia z właścicielem

res habilis

rzecz podatna do zasiedzenia

Longi temporis praescriptio

zasiedzenie nadzwyczajne – pierwotnie zasiedzenie gruntów prowincjonalnych.

usucapio pro herede

jeśli nie znaleźli się dziedzice, którzy przyjęli by spadek – każdy mógł wejść w jego posiadanie przez zasiedzenie po upływie 1 roku i nabyć na własność

usureceptio fiduciae causa

ktoś przenosił na zasadzie zaufania posiadanie rzeczy i po zaspokojeniu należności mógł domagać się zwrotnego przeniesienia tej własności

res derelictae

rzeczy świadomie porzucone przez właściciela (nie zgubione). Porzucony grunt mógł nabyć ten, kto go przez 2 lata posiadał i uprawiał

Do środków ochrony petytoryjnej wg ius civile należały?

Rei vindicatio i Actio negatoria

Środki ochrony własności wg prawa pretorskiego

 Actio Publiciana – pretor Publiciusz rozciągnął dawną ochronę właściciela kwirytarnego na właścicieli bonitarnych

Rei vindicatio

skarga wydobywcza – powództwo nieposiadającego właściciela kwirytalnego przeciwko aktualnemu posiadaczowi o wydanie rzeczy

Actio negatoria

powództwo służące kwirytarnemu właścicielowi posiadającemu, stosowana w sytuacjach gdy osoba postronna naruszała zasady współżycia sąsiedzkiego

Iura in re aliena

Prawa na rzeczy cudzej

servitutes

służebności – jedna z form korzystania z cudzej rzeczy w ograniczonym przez prawo zakresie. Były to rozmaite prawa na rzeczy cudzej

pignus, hypotheca

prawo zastawu, ograniczone prawo rzeczowe, które mógł ustanowić za swojej rzeczy dłużnik (zastawca) dla wierzyciela (zastawnika) celem zabezpieczenia jego wierzytelności.

emphyteusis

emfiteuza, dzierżawa wieczysta, była dziedzicznym i zbywalnym prawem rzeczowym do użytkowania cudzego gruntu z obowiązkiem płacenia rocznego czynszu.

superficies

prawo powierzchni, – dziedziczne i zbywalne, długoterminowe lub wieczyste prawo rzeczowe do korzystania z budynku wystawionego na cudzym gruncie z obowiązkiem płacenia rocznego czynszu.

służebności wiejskie

przynosiły korzyść gruntom wiejskim, m.in. służebność przechodu, tj. uprawnienie do przechodzenia lub przejazdu przez cudzy grunt

służebności miejskie

przynosiły korzyść gruntom miejskim, m.in. prawo do wpuszczania belki do otworu w ścianie budynku sąsiedniego, prawo oparcia budowli na przyległym murze

ususfructus

użytkowanie – prawo do używania i pobierania pożytków z cudzej rzeczy nieużywalnej, bez naruszania jej substancji

usus

używanie – czysto osobiste, najwyżej dożywotnie prawo do korzystania z cudzej rzeczy, zasadniczo bez możliwości pobierania pożytków

habitatio

zamieszkanie – prawo rzeczowe do zamieszkania z cudzym domu lub w jego części

Fiducia

zastaw powierniczy – dłużnik przenosił na wierzyciela własność rzeczy przez mancipatio lub in iure cessio z poręczeniem jej zwrotu po zaspokojeniu wierzyteności

Pignus

zastaw ręczny, przy którym następowało wydanie przez zastawcę (dłużnika) rzeczy zastawionej zastawnikowi (wierzycielowi), ale bez przeniesienia własności

Hypotheca

zastaw umowny – przy którym zastawca nie wydawał rzeczy wierzycielowi, nie przenosił na niego ani własności, ani faktycznego władztwa nad rzeczą zastawioną

Solidarność wierzycieli (czynna)

polega na tym, że każdy z wierzycieli jest uprawniony do całości świadczenia, a zobowiązanie gaśnie, jeżeli dłużnik spełni swój obowiązek wobec któregokolwiek z nich

Solidarność dłużników (bierna)

polega na tym, że zobowiązanie ciąży na wszystkich, ale wykonanie obowiązku przez jednego zwalnia także pozostałych

regres

Uprawnienie do zwrotu poniesionych ciężarów dłużnikowi, który poniósł ciężar solidarności dłużników

zobowiązania z kontraktów (contractus)

– umowy, które ze względu na swą uznaną przez prawo podstawę prawną były zaskarżalne

quasi-contractus

zobowiązania jakgdyby z kontraktów, są zaskarżalne w obliczu prawa z tego powodu, iż są zdarzeniami podobnymi do umów (choć nimi nie są).

delicta(jako zobowiązanie)

zobowiązania z przestępstw prawa prywatnego takich jak kradzież, zniewaga, rabunek, wyrządzenie szkody na cudzym majątku.

quasi-delicta

zobowiązania jak gdyby z przestępstw, nie są przestępstwami, jednakże charakterem zbliżają się raczej do przestępstw niż do umów.,

obligationes civiles

zobowiązania cywilne, które odznaczały się tym iż pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem zawiązywał się węzeł prawny

obligationes naturales

Zobowiązania naturalne, zwane również niezupełnymi, nie były zaskarżalne, lecz zobowiązywały moralnie.

Zobowiązanie jednostronnie zobowiązujące

to takie, w którym jedna ze stron była tylko wierzycielem, a druga tylko dłużnikiem (np. przy pożyczce, przy zobowiązaniach z deliktów).

Zobowiązania dwustronnie zobowiązujące

zobowiązania złożone, w których każda ze stron była jednocześnie i wierzycielem i dłużnikiem.

zobowiązania zupełne

powstają od razu przy zawiązywaniu niektórych stosunków obligacyjnych, np. przy sprzedaży kredytowej

zobowiązania niezupełne

najpierw powstaje jedno zobowiązanie, jednak w ramach tego samego stosunku prawnego może powstać dodatkowe

Zobowiązanie ścisłego prawa

dłużnik był zobowiązany do tego, co wynikało ściśle z literalnego brzmienia zawartego z wierzycielem porozumienia

Zobowiązania dobrej wiary

powstawał obowiązek świadczenia tego, co w danym wypadku wynikało z ówcześnie rozumianej zasady dobrej wiary w obrocie prawnym

Dare

oznaczało przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy lub ustanowienie dla niego ograniczonego prawa rzeczowego

Facere

oznaczało wydanie rzeczy wierzycielowi w posiadanie lub dzierżenie, a także wykonywanie innych czynności faktycznej lub prawnej natury

Praestare sensu largo

oznaczało dare + facere + wszystko to, co mogło w ogóle być treścią zobowiązania

Praestare sensu stricte

oznaczało nadzwyczajne zobowiązania gwarancyjne i odszkodowawcze, a także odpowiedzialność za cudzy dług.

Zobowiązania przemienne

występuje tylko jedno świadczenie, ale możliwy jest taki układ, że ustala się z góty dwa lub więcej świadczeń do wyboru

Upoważnienia przemienne

występuje jedno świadczenie, ale dłużnik z góry otrzymuje upoważnienie do zwolnienia się także przez spełnienie innego świadczenia

Culpa

polegała na niezamierzonym zaniedbaniu staranności, niedbalstwie

culpa lata

grube niedbalstwo – zaniedbanie takiej staranności, jaką każdy przeciętny człowiek winien zachować

culpa levis

lżejsze niedbalstwo

culpa levis in abstracto

zaniedbanie takiej staranności, jaka cechowała człowieka sumiennego i zapobiegliwego

culpa levis in concreto

zaniedbanie takiej staranności, jaką normalnie zachowuje się przy prowadzeniu własnych spraw

mora

Zwłoka, niewykonanie zobowiązania w terminie z przyczyn zależnych od stron. Zwłoka mogła pociągnąć za sobą modyfikację świadczenia

mora creditoris

Zwłoka wierzyciela, wierzyciel rzymski nie był zobowiązany do przyjęcia świadczenia nawet wtedy, gdy zostało mu odo prawidłowo zaoferowane

adpromissio

przyjęcie odpowiedzialności za cudzy dług poprzez stypulację dokonaną między wierzycielem a poręczycielem

sponsio

Najstarsza forma poręczenia stypulacyjnego dostępna tylko dla obywateli rzymskich

fideipromissio

Forma poręczenia, które była dostępna także dla peregrynów. Podobnie jak sponsio – zabezpieczały tylko długi zaciągnięte w drodze stypulacji

fideiussio

powszechnie dostępna forma poręczenia, zabezpieczała nie tylko długi pochodzące ze stypulacji, ale i z innych źródeł

intercessio

wszelkiego rodzaju przyjęcie odpowiedzialności za dług cudzy

cessio

przelew – przeniesienie wierzytelności na inną osobę przez czynność prawną. Dotychczasowy wierzyciel to cedent, a nowy – cesjonariusz.

Nowacja

nowy wierzyciel przyjmował od dłużnika stypulacyjne przyrzeczenie spełnienia tego samego świadczenia, które należało się dawnemu wierzycielowi

Zastępstwo procesowe in rem suam

dotychczasowy wierzyciel (cedent) udzielał nowemu (cesjonariuszowi) zlecenia do ściągnięcia należności od dłużnika

Actio utilis

Powództwo umożliwiające dochodzenie wierzytelności od dłużników spadkodawcy w swoim imieniu

Zmiana dłużnika

Nowy dłużnik przyrzekał wierzycielowi w drodze stypulacji świadczyć to, co winien był dłużnik dotychczasowy.

Solutio

węzeł obligacyjny rozwiązywał się przez rzeczywiste i prawidłowe wykonanie zobowiązania: przy długach pieniężnych przez zapłatę.

acceptilatio

dłużnik zapytywał wierzyciela czy otrzymał swoją należność. Gdy ten potwierdził – dłużnik był wolny od zobowiązania

solutio per aes et libram

niegdyś rzeczywisty akt odważania, za Gaiusa – symboliczna zapłata. Używano jej do umarzania należności pieniężnych

Confussio

zejście się wierzytelności i długu w jednej osobie, np. przez dziedziczenie dłużnika po wierzycielu lub odwrotnie

Zbieg tytułów nieodpłatnych

zachodził wówczas, gdy ktoś otrzymał już nieodpłatnie rzecz oznaczoną indywidualnie, która należała mu się nieodpłatnie z innego tytułu

Pactum de non petendo

nieformalna umowa, w której wierzyciel rezygnował wobec dłużnika z dochodzenia swojej należności

Compensatio

potrącenie – wzajemne zaliczenie długu i wierzytelności

Kontrakty realne, wymień

mutuum - pożyczka, commodatum – użyczenie, depositum – przechowanie, pignus - kontrakt zastawniczy

mutuum

pożyczka – dłużnik otrzymywał od wierzyciela określoną ilość rzeczy zamiennych na własność, z obowiązkiem zwrotu takiej samej ilości rzeczy tej samej jakości

commodatum

użyczenie – bezpłatne korzystanie z cudzych rzeczu w zakresie ustalonym przez strony w każdym razie bez prawa do pobierania pożytków

depositum

przechowanie – obowiązek bezpłatnego przechowania cudzej rzeczy ruchomej

pignus

kontrakt zastawniczy – zastawca wydawał zastawnikowi rzecz w posiadanie na zabezpieczenie istniejącego długu

Pożyczka morska

Przy pożyczce morskiej znaczną część ryzyka brał na siebie wierzyciel. Jego prawo do zwrotu gasło, jeśli statek zginął z przyczyn niezawinionych przez żeglarzy

depositum necessarium

depozyt konieczny, dochodził do skutku w wyjątkowych okolicznościach np. pożar. Nieuczciwy przechowawca odpowiadał na podwójną wartość przechowanego przedmiotu (in duplum)

depositum irregulare

tutaj przedmiotem przechowania były rzeczy zamienne np. pieniądze

depositum sequestre

sepozyt sekwestrowy, dotyczył rzeczy spornej, którą na czas trwania sporu składano w ręce osobnego przechowawcy.

Stipulatio

Stypulacja, ustne przyrzeczenie spełnienia świadczenia, złożone w formie bezpośredniej wymiany pytania i odpowiedzi pomiędzy wierzycielem, a dłużnikiem

Iusiurandum liberti

przyrzeczenie wyzwalanego niewolnika, składanym pod przysięgą, do pełnienia określonych usług na rzecz patrona

Kontrakty literalne

to zobowiązania dochodzące do skutku przy użyciu pisma – w postaci formalnego wpisu do ksiegi rachunkowej lub skryptu dłużnego

transcriptio a re in personam

Wierzyciel, któremu się należało świadczenie, wpisywał w swojej księdze – po stronie wydatków fikcyjną wypłatę dłużnikowi (expensilatio), przetwarzając w ten sposób dotychczasową należność w pieniężny dług literalny

transcriptio a persona in personam

miało na celu zmianę osoby dłużnika, dokonywało się pomiędzy wierzycielem, dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wszystkich

Skrypty dłużne

Polegał on na tym, że dłużnik wystawiał akt pisemny zwany chirographum lub syngrapha

Kontrakty konsensualne

dochodziły do skutku consensu, a więc przez porozumienie stron objawione na zewnątrz, bez jakichkolwiek dalszych wymogów

Emptio-venditio

kupno-sprzedaż – kontrakt, w którym sprzedawca zobowiązywał się dostarczyć kupującemu umówioną rzecz, a kupujący zobowiązywał się zapłacić za nią ustaloną cenę.

Locatio

najem – prawna forma odpłatnego korzystania z cudzych rzeczy i usług

Societas

spółka – związek dwóch lub więcej wspólników, którzy zobowiązywali się dążyć do osiągnięcia wspólnych celów, z reguły zarobkowych

Mandatum

zlecenie – przyjmujący zlecenie zobowiązywał się wobec dającego zlecenie do bezpłatnego wykonania określonych czynności

arra

zadatek, np. w umowe kupna-sprzedaży

actio venditi

Ochrona procesowa sprzedającego w transakcji kupna-sprzedaży

actio empti

Ochrona procesowa kupującego w transakcji kupna-sprzedaży

pacta adiecta w emptio-venditio(kupno-sprzedaż)

in diem addictio(zastrzeżenie lepszej oferty), lex commisoria(Zapłata po terminie - kontrakt nie dochodził do skutku), pactum dispicentiae(Sprzedaż na próbe)

Ewikcja

osoba trzecia, nie uczestnicząca w sprzedaży, z racji swojego prawa rzeczowego odebrała nabywcy rzecz obciążoną wadą prawną

Rękojmia za wady prawne

venditor sprzedał i wydał rzecz cudzą, albo, że na jego własnej sprzedanej rzeczy ciążyło ograniczone prawo rzeczowe. Za taką wadę sprzedawca ponosił odpowiedzialność zwaną rękojmią

actio auctoritatis

Powództwo naprawienia szkody po zakupie rzeczy wadliwej za pomocą mancypacji

Locatio conductio rei

najem rzeczy – wynajmujący (locator) zobowiązywał się wydać najemcy określoną rzecz do czasowego używania

Locatio conduction operarum

najem usług (pracy) - najemnik (locator) zobowiązywał się do wykonania dla pracodawcy (conductor) określonych prac (operae), a pracodawca zobowiązywał się do zapłacenia wynagrodzenia

Locatio conductio operis

najem dzieła - wykonawca (conductor) zobowiązywał się wykonać dla zamawiającego (locator) określone dzieło (opus), a zamawiający zobowiązany był do zapłacenia wynagrodzenia

Societa omnium boronum

wspólnik przystępował do spółki z całym swoim majątkiem, również przyszłym, w celu prowadzenia długotrwałej działalności zarobkowej

Societas unius negoti

wspólnik przystępował do spółki z cześcią majątku, tylko do realizacji określonych celów, nawet tylko jednej transakcji

Mandatum

zlecenie - przyjmujący zlecenie (mandatariusz) zobowiązywał się wobec dającego zlecenie (mandant) do bezpłatnego wykonania określonych czynności

Kontakt nienazwany do ut des

(„daję ażebyś dał) – przeniesienie własności jednej rzeczy w zamian za przyrzeczenie przeniesienia własności innej rzeczy, czyli zamiana

Kontakt nienazwany do ut facias

(„daję, ażebyś uczynił”) – przeniesienie własności rzeczy w zamian za przyrzeczenie wykonania usług, np. namalowania obrazu

Kontakt nienazwany facio ut des

(”czynię, ażebyś dał”) – wykonanie usług w zamian za przyrzeczenie przeniesienia własności rzeczy

Kontakt nienazwany facio ut facias

(„czynię, ażebyś uczynił”) – wykonanie usługi w zamian za przyrzeczenie innej usługi.

kontrakt estymatoryjny

(aestimatum) – jedna strona oddawał drugiej do sprzedaży rzecz oszacowaną, odbiorca zaś zobowiązywał się zapłacić sumę wynikającą z oszacowania albo zwrócić samą rzecz

Pacta

były to umowy nierofmalne, nie będące kontraktami. Dochodziły do skutku przez osiągnięcie prostego porozumienia (solo consensu).

pacta vestita

Umowy odziane, są to pacta, które z czasem otrzymały ochrone procesową w ius civile lub prawie pretorskim

pacta adiecta

zaskarżalne na podstawie prawa cywilnego – stanowiły klauzule dołączone do kontraktów dobrej wiary

pacta praetoria

zaskarżalne na podstawie prawa pretorskiego – były nieformalnymi umowami, uznanymi przez prawo pretorskie za zaskarżalne źródło zobowiązania

pacta legitima

zaskarżalne na podstawie prawa cesarskiego - np. umowa kompromisu, w której strony powierzały prywatnemu sędziemu rozstrzygnięcie sporu, umowa darowizny

compromissum

kompromis, umowa stron o poddanie ich sporu pod rozstrzygnięcie prywatnego arbitra (arbiter ex compromissio), z pominięciem normalnego trybu ochrony państwowej.

pactum dotale

 nieformalne przyrzeczenie posagu

Obligationes quasi ex conctractu

powstawały na skutek pewnych zdarzeń faktycznych (a nie na podstawie jakiejkolwiek umowy), z których wynikały skutki podobne do tych, jakie powstawały przy zawarciu kontraktów

negotiorum gestio

podjęcia się załatwiania cudzych spraw bez zlecenia

condictio indebiti

bezpodstawnego wzbogacenia się jednej osoby kosztem drugiej. To co znalazło się u drugiej osoby bezpodstawnie można odzyskać

communio incidens

jest to przypadkowa wspólność majątkowa. Może ona powstać np. na mocy przypadku np. na skutek wspólnego spadkobrania

Condictiones

były to powództwa ścisłego prawa, nie miały charakteru karnego, nie miały też dawać pełnego odszkodowania

condictio ob rem dati

służyło do dochodzenia zwrotu rzeczy, którą oddano na własność (datio) na podstawie umowy o świadczenie wzajemne, jeżeli kontrahent nie dotrzymał przyrzeczenia,

condictio sine causa

żądanie zwrotu zwbogacenia uzyskanego bez przyczyny. Tym powództwem można było objąć przypadki nietypowe

Delicta privata

przestępstwa prywatne – kierowały się bezpośrednio przeciw interesom jednostkowym, majątkowym i osobistym (np. kradzież, zniewaga).

furtum

kradzież – umyślny zabór rzeczy dla osiągnięcia korzyści

rapina

rabunek – kradzież gwałtowna, dokonana połączonymi siłami uzbrojonej bandy

damnum iniuria datum

bezprawne i zawinione wyrządzenie szkody w cudzym majątku

iniuria

iniuriazniewaga – bezprawne naruszenie osobowości człowieka wolnego. W dawnym prawie chodziło o ochronę przed fizycznymi naruszeniami

Delikty prawa cywilnego, wymien

Rapina, damnum iniuria datum, furtum, iniuria

Delikty prawa pretorskiego, wymien

metus – wymuszenie / dolus – podstęp / fraus creditorum – działanie na szkodę wierzycieli / servi corruptio – gorszenie niewolnika

Iudex qui litem suam facit

(odpowiedzialność sędziego). Sędzia, który prowadził proces niewłaściwie i w ten sposób jedną ze stron naraził na szkodę odpowiadał za szkodę wobec strony pokrzywdzonej

deiectum vel effusum

wyrzucenie lub wylanie czegoś z budynku, prowadziła do odpowiedzialności z lex Aquilia

postium aut suspensum

Zagrożenie bezpieczeństwa ruchu