nowożytność VI: Powrót RP

kolonizatorzy am płn

najpierw Francuzi(rzeka św. Wawrzyńca), Holendrzy(rzeka Hudson) i ostatnia Anglia(wschodnie wybrzeże))

przyczyny rewolucji amerykańskiej

Idee oświeceniowe, decyzja o zatrzymaniu kolonizacji na appalachach, nowe podatki(1765r. opłaty stemplowe), Ustawa o herbacie z 1773r. (tylko brytyjska kompania mogła handlować herbatą) z tego powodu bostońskie picie herbaty

I kongres kontynentalny

1774r. poparcie reszty kolonii dla zbutowanego Bostonu, deklaracja wierności wobec króla, zobowiązanie się do pokrycia strat kompani wschidnioindyjskiej, potępienie reoresji, bojkot angielskich towarów i utworzenie milicji

bitwa pod Lexington

1775r. pierwsza bitwa, wygrana Anglików ale duże straty

II Kongres Kontynentalny

1775r. powołanie regularnej armii-Jerzy Waszyngton dowódcą

II Kongres Kontynentalny

1775r. powołanie regularnej armii-Jerzy Waszyngton dowódcą

uchwalenie deklaracji niepodległości

4 lipca 1776r. przygotowana przez Thomasa Jeffersona, kolonie niezależnymi państwami tworzącymi unię

bitwa pod Saratogą i Yorktown

1777r. wygrana Amerykanów dzięki szkoleniu na wzór pruski. Wygrana w Yorktown w 1781r.

pokój w Wersalu

1783r. uznanie niepodległości USA, UK przekazuje USA ziemię między Appalachami a Missisipi, a Hiszpania zdobywa Florydę

skutki rewolucji amerykańskiej

nowe niezależne państwo w Ameryce, nowy ustrój państwa-przyszły wzór dla innych narodów, UK traci kox kolonię, rozwój handlu

Polacy w rewolucji amerykańskiej

Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski-Kościuszko fortyfikowal amerykańskie obozy, walczył pod Saratogą i dowodził fortem West Point/Pułaski uratował Waszyngtona i wielokrotnie walczył, zginął w 1779r. Pod Savannah

uchwalenie konstytucji amerykańskiej

1787r. pierwsza na świecie-USA państwem federacyjnym

władza w Ameryce

trójpodział-ustawodawczą-dwuizbowy Kongres (izba reprezentantów i senat), wykonawczą prezydent(zwierzchnik wojska, szef rządu itp) niezależne sądy z sądem najwyższym na czele.

System dwupartyjny w USA

federaliści(urzędy federacyjne o dużych kompetencjach(od XIXw. repiblikanie)) i antyfederaliści(potem demokraci)

wprowadzenie dolara

1785r.

przyczyny rewolucji francuskiej

kryzys ekonomiczny w Francji po 1715r., duże podatki(mimo to szlachta i duchowni nie płacili), tylko szlachta miała fajje urzędy, wzrost wykształcenia wśród mieszczuchów, niepopularność króla

zwołanie stanów generalnych przez Ludwika XVI

1788r. miały zająć się reformą podatkową, stany zwołane po raz pierwszy od 1614r.

posiedzenie stanów generalnych

5 maja 1789r. przedstawiciele szlachty i duchowieństwa odmówili współpracy z stanem trzecim, ten ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym

powstanie zgromadzenia konstytucyjnego

1789r do zgromadzenia narodowego dołącza się dużo duchowieństwa i część szlachty. chcieli opracować konstytucję. Paryżanie tworzą gwardię mieszczańską

zdobycie Bastylii

14 lipca 1789r. bastylia symbolem absolutyzmu, uznawany za początek rewolucji

uchwalenie deklaracji praw człowieka i obywatela

1789r lud francuski jest suwerenny i może wybierać parlamentarzystów, wolność i równość, wolność słowa, prasy i religijna, koniec feudalizmu "wolność równość i braterstwo"

próba ucieczki króla z Paryża

1791r.

podział konstytuanty

prawica(arystokraci przeciwni zmianom) lewica (radykalni jakobini- Maksymilian Robespierre i korydylierzy- Georges Danton i Jean Paul Marat) na początku chcieli Monarchie konstytucyjną, ale potem się zradykalizowani

konstytucja Francji

1791r. Francja to Monarchia konstytucyjną, trójpodział władzy, władza ustawodawczą-Zgromadzenie Prawodawcza(Legislatywa), ministrowie odpowiedali przed legislatywą, niezależne sądy, król nie mógł wypowiadać wojny, Podział państwa na departamenty

aresztowanie i egzekucja króla

aresztowany 1792r. a w 1793r. stracony jako Ludwik Kapet

ogłoszenie Francji republiką

1792r. rozwiązanie legislatywy i zawiązanie Konwentu Narodowego

lata Dyktatury jakobinów

1793/94 przez wojnę wypowiedzianą przez Wielką Koalicję (Austria, Prusy, UK, Niderlandy, Hiszpania, Portugalia, włosi i Niemcy) oraz powstanie chłopskie-największe w Wandei

powstanie Komitetu Ocalenia Publicznego

1793r. stał się rządem Francji, władze przejęli jakobini- dyktatura. W tym samym roku uchwalono nową konstytucję-prawa wyborcze dla facetów powyżej 21r., wprowadzenie powszechnej oświaty i gwarancji pomocy dla biednych

Wielki Terror

Terror wprawadzony przez jakobinów, gilotynowanie wrogów politycznych, powołano po to Trybunał Rewolucyjny/nowy kalendarz, kult najwyższej Istoty(bóg istnieje ale ma wyjebane), usunięcie chrześcijaństwa z życia publicznego

przewrót termidoriański

przejęcie władzy przez przeciwników jakobinów. Robespierre i jego koledzy skazani na śmierć

skutki rewolucjii francuskiej

Francja republiką, zniesienie osobistych podatków chłopów, wolność słowa, sumienia, wyznania i druku, obowiązek służby wojskowej, oświata, inspiracja innych narodów, śmierć dużej ilości ludzi

Sejm konwokacyjny(ostatnie bezkrólewie)

1763r. brak opozycji (obecność Rosji) Reformy: nowy regulamin sejmu, koniec kierowania się instrukcjami, koniec liberum Veto w sprawach skarbowych, powołanie komisji skarbowej i wojskowej, uporządkowanie systemu celnego, lustracja dóbr królewskich

reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego

uporządkowanie systemu monetarnego, powołanie komisję dobrego porządku działające w miastach i je unowocześniając je

założenie szkoły rycerskiej

1765r. placówka mająca uczyć synów szlacheckich

konfederacja w Słucku, Toruniu i Radomiu

1767r Słuck(prawosławni) i Toruń (protestanci) Radom(katolicy przeciwko prawom innowierców-wsparcie Rosjan)

Sejm w sprawie dysydentów

1767/68 tylko posłowie prorosyjscy, uchwalono prawa dysydentów oraz prawa kardynalne(wolna elekcja, Unia, sejm najważniejszy, liberum Veto, prawo wypowiedzenia posłuszeństwa, nietykalność osobista, dożywotność urzędów, zwierzchność szlachty nad chłopami

konfederacja barska

1768/72 zawiązana w Barze na Podolu, katolicka, detronizacja króla (1770), w 1771 próba porwania, działania partyzanckie, zdobycie Częstochowy, ostatecznie klęska

skutki konfederacji barskiej

koliszczyzna(bunt chłopów prawosławnych), zajęcie Spisza przez Austrię, I Rozbiór

traktaty rozbiorowe

5 sierpnia 1772r. w Petersburgu

Sejm rozbiorowy

1773/75 akceptacja zmian terytorialnych, król nie mógł już bezpośrednio ministrów, senatorów i oficerów, 1773r. powstanie Komisji Edukacji Narodowej, 1775r. powołanie rady nieustającej-najwyższa władza wykonawcza

Sejm wielki /czteroletni

1788/92 zawiązanie konfederacji, marszałkowie Stanisław Małachowski i Kazimierz Nestor Sapieha podział na 3 stronnictwa-Patryjotyczne(familia), Królewskie i Hetmańskie.

reformy sejmu czteroletniego

likwidacja rady nieustającej, stały podatek dla szlachty i duchowieństwa(od ziemi), lustracja dóbr królewskich, uchwalenie 100tys wojska(ostatecznie 65tys), 1791r. prawa o miastach oraz reforma sejmików-zniesienie instrukcji poselskich

konstytucja 3 maja

3 maja 1791r. RP monarchią konstytucyjną, monarchia dziedziczna dla wettinów, trójpodział władzy (wykonawczą król i straż praw), katolicyzm uprzywilejowany

konfederacja w targowicy

1792r. Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski proszą o pomoc Katarzynę II, początek wojny polsko rosyjskiej

przebieg wojny polsko rosyjskej

bitwa pod Zieleńcami w 1792r wygrana, ustanowienie Virtuti Militari, dowódcy Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko, król dołącza do konfederacji, w 1793r. podpisanie układu rozbiorowego w Petersburgu

przebieg powstania kościuszkowskiego

24 marca 1794r. Tadeusz Kościuszko ogłasza akt powstania, 04.04 wygrana pod Racławicami, maj 1794 Uniwersał połaniecki(wolność osobista dla chłopów), bitwa pod Szczekocinami, przegrana z prusakami, 10.10 bitwa pod Maciejowicami-przegrana, rzeź pragi

konsekwencje powstania Kościuszki

III rozbiór RP-3 stycznia 1795r. koniec RP, abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego

oświecenie Stanisławowskie

1764/95 okres rozwoju myśli oświeceniowych za panowania Stanisława Augusta

rzeczy utworzone przez Poniatowskiego

czasopismo Monitor, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne oraz Teatr Narodowy, Szkoła Rycerska, Komisja Edukacji Narodowej

nowa prywatna rezydencja monarchy

Łazienki Królewskim

obiadki czwartkowe

do dyskusji różnych rzeczy-chodzili tam Igancy Krasicki, Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, Franciszek Bohomalec, Hugo Kołłątaj, Grzegorz Piramowicz i bracia Śniadeccy

artyści na dworze Królewskim Poniatowskiego

Marcello Bacciarelli, Bernardo Belotto zwany Canaletto(malarze) i architekt Domenico Merlin

charakterystyka dworu szlacheckiego

pod koniec XVIIIw. parterowy, murowany, prostokątny, z gankiem z kolumnami zakończony trójkątem

klasycyzm Stanisławowski

oficjalny nurt propagandowy w polskiej literaturze, mający zwalczać sarmatyzm

powołanie teatru narodowego

1765r. propagował ideały oświecenia. Najbardziej się mu przysłużył dyrektor Wojciech Bogusławski, stworzył pierwszą operę

założenie szkoły rycerskiej

1765r. uczono tam młodych szlachcicow patryjotyzmu. Absolwenci to np Tadeusz Kościuszko i Józef Wybicki

założenie KEN

1773r. przejęcie kolegiów skasowanych jezuitów, powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych-sekretarz Grzegorz Piramowicz, hierarchizacja szkół

wybitni uczeni epoki oświecenia

Jan Śniadeckich i Marcin Poczobutt-Odlanicki (astronomowie i matematycy), Jędrzej Śniadecki-chemik i lekarz