komórka

tylakoidy

spłaszczone pęcherzyki zawierające barwniki, yczestniczące w fotosyntezie u sinic

mureina (peptydoglikan)

główny związek białkowo-cukrowy w ścianie komórkowej u procaryota

glikokaliks

warstwa łańcuchów cukrowych glikolipidów i glikoprotein po zewnętrznej stonie błon komórek zwierzęcych

akwaporyny

integralne białka błonowe uczestniczące w transporcie cząsteczek polarnych (np. wody, glicerolu)

spektryna

białko peryferyczne wewnętrznej powierzchni błon większości komórek, np. erytrocytów; odpowiadające za utrzymanie ich kształtu

ATP (skrót)

adenozynotrifosforan

endocytoza

procesy pobierania różnych substancji do wnętrza komórki; prowadzi do ubytku błony komórkowej

egzocytoza

usuwanie z komórki zbędnych produktów lub wydzielanie wytworzonych w jej wnętrzu specyficznych wydzielin (np. hormonów); umożliwia rozbudowywanie błon podczas wzrostu komórek

fagocytoza

wchłanianie względnie dużych cząstek, np. mikroorganizmów i szczątków komórek

pinocytoza

wchłanianie płynów i małych cząsteczek

kariotyp

zespół chromosomów charakterystyczny dla danego gatunku

jąderko

miejsce powstawania rybosomów w jądrze komórkowym

heterochromatyna

zwarta chromatyna, nieaktywna genetycznie

euchromatyna

luźna struktura umożliwia odczytania informacji genetycznej

peroksysomy

drobne pęcherzyki zawierające enzymy katalizujące reakcje utleniania i redukcji związków organiczych; uczestniczą w neutralizacji akoholu etylowego

katalaza

enzym rozkładający szkodliwy dla komórki nadtlenek wodoru do wody i tlenu

glioksysomy

tylko u roślin, zawierają enzymy umożliwiające przekształcenie lipidów w cukry wykorzystywane przez zarodek podczas kiełkowania nasienia

siateczka sarkoplazmatyczna

retikulum endoplazmatyczne we włóknach mięśniowych; istotna rola w przebiegu skurczu

cytoszkielet

skomplikowana, dynamiczna sieć włókien, utworzona przez białka włókienkowe cytozolu, występująca we wszytskich komórkach eukariotycznych; w jego sład wchodzą 3 struktury (mikrotubu, filamenty pośrednie i aktynowe)

mikrotubule

długie rurki, zbudowane z tubuliny; ich sieć decyduje o rozmieszczeniu organelli w komórce i tworzy szklaki transportu wewnątrzkomórkowego

filamenty pośrednie

włókna różnych białek, tworzące silną i trwałą sieć, otaczającą jądro i rozciągniętą do krańców komórki; zapewnia wytrzymałość na uszkodzenia mechaniczne

filamenty aktynowe (mikrofilamenty)

cienkie struktury zbudwane z aktyny; umożliwiają zmianę kształtu i ruch pełzakowaty oraz uczesniczą w skurczu włókien mięśniowych (tj. siateczka sarkoplazmatyczna)

stroma

koloidalna macierz chloroplastu, zawierająca m.in. cząsteczki DNA, rybosomy i białka enzymatyczne

tylakoidy stromy

pojedyncze kanaliki, łączące ze sobą tylakoidy gran

tylakoidy gran

system błoniastych woreczków, ułożonych jeden na drugim w grana (stosy różnej wysokości); wbudowane są w nie barwniki fotosyntetyczne i białka enzymatyczne

ksantofil

żółty barwnik, występuje w chromoplastach

chromoplasty

plastydy zawierające barwniki karotenoidowe (karoten, ksantofil); powstają z chloroplastów podczas dojrzewania owoców lub jesiennego starzenia się liści

leukoplasty

bezbarwne, powstają w warunkach braku światła; synteza i magazynowanie związków organicznych, głównie skrobi (np. w organach spichrzowych roślin)

heterotrofizm

cudzożywność

autotrofizm

samożywność

amitoza

bezpośredni podział jądra komórkowego przez PRZEWĘŻENIE; w jej wyniku rozdział materiału genetycznego do komórek potomnych jest nieprecyzyjny; występuje u niektórych dwujądrowych protistów, np. pantofelka

endomitoza

podział chromosomów, bez podziału jądra i komórki; prowadzi do zwiększenia liczby chromosomów (np. z 2n do 4 lub więcej)

fragmoplast

wrzeciono cytokinetyczne powstałe z w. kariokinetycznego podczas cytokinezy u roślin

bruzda podziałowa

przewężenie w płaszczyźnie równikowej komórki zwierzęcej, powstałe przez kurczenie się pierścienia kurczliwego (z mikrofilamentów) podczas cytokinezy

układ kontroli cyklu komórkowego

układ złożony z białek regulatorowych, czuwający nad prawidłowym przebiegiem cyklu komórkowego; kontroluje kolejność etapów oraz reguluje liczbę komórek w tkankach i narządach; jego zaburzenie może doprowadzić do TRANSFORMACJI NOWOTWOROWEJ

koniugacja mejotyczna

łączenie się chromosomów homologicznych w pary (biwalenty) podczas 1 profazy podziału mejotycznego; biwalenty = tetrady chromatydowe

chiazma

miejsce styku chromosomów homologicznych w końcowej fazie 1profazy, w której doszło do wymiany fragmentów chromatyd

tonoplast

pojedyncza błona plazmatyczna wakuoli

protoplast

komórka grzybicza, bakteryjna i roślinna pozbawiona ściany komórkowej

plazmodesmy

pasma cytoplazmy i siateczki śródplazmatycznej przechodzące przez otworki w ścianach kom. (jamki) i łączą sąsiednie protoplasty; droga transportu substancji odżywczych i czynników kontrolujących rozwój komórek roślinnych

turgor

ciśnienie hydrostatyczne, wywierane przez zawartość komórki na ścianę komórkową

ziarna aleuronowe

koliste struktury białkowe, powstają przez odwodnienie i tężenie licznych, drobnych wakuoli w końcowym etapie dojrzewania nasion - zostają zużyte na początku kiełkowanie, dostarczając substancji odżywczych zarodkowi

antocyjany

czerwone/ niebieskie barwniki roślinne występujące w soku komórkowym

flawony

żółte barwniki roślin w soku kom. wakuoli

digitalina

glikozyd; lek nasercowy z naparstnicy

strofantyna

glikozyd nasercowy; stosowana przy ostrej i przewlekłej niewydolności serca. Działanie bardzo szybkie, silne, lecz krótkotrwałe

alkaloidy

występują w wakuolach, nadają cierpki i gorzki smak, często toksyczne, np. nikotyna, kofeina, chinina, kolchicyna, morfina, atropina, strychina

fibryle elementarne

cząsteczki celulozy, tworzące długie, nierozgałęzione łańcuchy

mikrofibryle

zespół łańcuchów celulozowych

makrofibryle

złożone z 200-300 mikrofibryl, układają się w przestrzenną sieć, rodzaj włóknistego szkieletu

blaszka środkowa

warstwa łącząca sąsiadujące kom. roślinne, zbudowana z substancji pektynowych (między pierwotnymi ścianami komórek)

inkrustacja

wnikanie substancji do przestrzeni między włóknami celulozowymi (mikrofibrylami)

lignifikacja (drewnienie)

rodzaj inkrustacji, odkładanie LIGNINY; powoduje twardnienie ściany kom., zwiększa sztywność i odporność na działanie czynników mechanicznych

mineralizacja

rodzaj inkrustacji; odkładanie soli wapnia lub krzemionki (skrzypy, niektóre trawy -> wzmacnia rośliną i zwiększa odporność przed atakami patogenów i roślinożerców

adkrustacja (powlekanie)

odkładanie substancji na powierzchni pierwotnej ściany komórkowej

sktutynizowanie

adkrustacja --> odkładanie kutyny

zwoskowacenie

adkrustacja -> powleczenie woskiem

kutikula

utworzona z kutyny i wosków; chroni przed wnikaniem chorobotwórczych drobnoustrojowych oraz transpiracją

skorkowacenie

adkrustacja; odkładanie suberyny (składnika korka, nieprzepuszczającego powietrza i wody); chroni przed utratą wody i przegrzaniem

desmosomy

łączą sąsiadujące komórki zwierzęce poprzez mechaniczne spinanie, nadając warstwie dużą wytrzymałość mechaniczną

połączenia szczelinowe

inaczej NEKSUS, zbudowane z kompleksów białkowych, tworzą kanały, łączące cytoplazmy sąsiednich komórek zwierzęcych, umożliwiając transport substancji, np. cukrów i aminokwasów