ddd

imperatywizm

traktuje prawo jako wskazówki- reguł postępowania (powinności określonego zachowania się); zakłada, że prawo należy do zjawisk ze sfery powinności; prawo to zbiór wskazówek, reguł postępowania, określających jak należy żyć i się zachowywać.

pozytywizm prawniczy

zakłada, że prawo to normy i jest wytworem człowieka; brak jest koniecznych związków między prawem, a moralnością (prawo obowiązuje nawet jeśli nie jest moralne)

prawo natury (jusnaturalizm)

prawo wywodzi się z natury świata i człowieka; prawo związane jest z moralnością, pojmowaniem dobra i zła, które determinuje pożądane społecznie zachowania.

realizm prawniczy

kładzie naciska na „prawo w działaniu" (ang. Law in action), które jest ważniejsze niż „prawo w księgach" (ang. Law in books)

obowiązywanie prawa

pojęcie obowiązywania prawa służy uzasadnianiu przestrzegania prawa.

aksjologiczne obowiązywanie normy

dziedzina wiedzy zajmująca się wartościami; norma obowiązuje, jeżeli jest zgodna z przyjętym porządkiem norm moralnych.

faktyczne obowiązywanie normy

odnosi się do sytuacji, w której norma jest stosowana w praktyce i prowadzi do rzeczywistych działań lub sankcji, zgodnie z jej treścią.

tetyczne obowiązywanie normy

odnosi się do sytuacji, w której norma teoretycznie obowiązuje, ale nie jest wykorzystywana w praktyce

systemowe obowiązywanie normy

oznacza, że norma prawna jest częścią zorganizowanego systemu prawa, w którym jej obowiązywanie zależy od kontekstu i powiązań z innymi normami.

naturalistyczne ujęcie prawa

prawo nie jest tworem czysto formalnym, lecz powinno być w zgodzie z moralnością i naturalnym porządkiem rzeczy, a obowiązywanie prawa powinno wynikać z jego zgodności z tymi uniwersalnymi zasadami.

antynaturalistyczne ujęcie prawa

oznacza podejście, w którym prawo jest tworem społecznym, nie związanym z jakimiś uniwersalnymi normami moralnymi, a jego zasady są ustanawiane przez konkretne instytucje i decyzje polityczne.

kognitywizm

wartości są poznawalne (da się ustalić co jest „dobre"); możliwe jest poznanie tego, co dobre i złe.

Nonkognitywizm

neguje możliwość poznania wartości

nauki prawne

to dziedzina wiedzy, która bada i systematyzuje normy prawne, instytucje prawne oraz zjawiska związane z funkcjonowaniem prawa w społeczeństwie. Nauki prawne zajmują się analizą prawa, jego funkcji, struktury, interpretacji i stosowania w praktyce.

filozofia prawa

obejmuje rozważania nad istotą prawa w relacji do człowieka, społeczeństwa i kultury.

dogmatyka prawa (szczegółowe nauki prawne)

nauka prawa karnego, cywilnego itd.; zajmują się prawami obowiązującymi w danym miejscu i czasie; usiłuje zdefiniować obiektywny sens prawa, zajmuje się też interpretacją.

nauki historycznoprawne

przedmiotem refleksji obejmują teorię, treść i funkcjonowanie prawa w przeszłości.

Nauki pomocnicze

kryminologia, kryminalistyka, logika prawnicza, socjologia prawa, informatyka prawnicza.

integracja wewnętrzna nauk prawnych

postulat zapewnienia komunikacji i współpracy między poszczególnymi naukami prawnymi (np. przenoszenie konstrukcji pojęciowych wypracowanych w jednej dyscyplinie do innej).

integracja zewnętrzna nauk prawnych

głosi, aby izolować nauki prawne w stosunku do innych dziedzin wiedzy.

język prawny

język tekstów prawnych (np. ustawy); treść przepisów.

język prawniczy

Odnosi się do języka prawnego; ktoś mu o tym mówi swoimi słowami.

semiotyka

nauka o znakach, symboli oraz tego, w jaki sposób ludzie je interpretują.

system prawa

zbiór uporządkowanych i powiązanych ze sobą norm generalnych i norm abstrakcyjnych.

zupełność systemu prawa

system prawa jest zupełny, kiedy bez wątpliwości możemy powiedzieć, że norma należy bądź nie należy do danego systemu prawa.

niesprzeczność systemu prawa

jest sytuacją, w której nie występuje kolizja norm. System prawa zakłada, że musi on być niesprzeczny

system prawny

to zintegrowany zbiór norm, instytucji i procedur, które współdziałają w celu regulowania życia społecznego, zapewniania sprawiedliwości i porządku oraz ochrony praw obywateli w danym państwie lub w społecznościach międzynarodowych.

konkretny system prawa

system prawa obowiązującego w danym miejscu i czasie

system common law

analizują konkretny przypadek, sędzia w pierwszej kolejności odwołuje się do precedensu, czyli rozstrzygnięcia w takiej samej lub podobnej sprawie, wydanego przez innego sędziego;

system prawa kontynentalnego

Tego rodzaju system prawny dominuje w wielu krajach europejskich i w ich byłych koloniach, a jego głównym celem jest zapewnienie sprawiedliwości i porządku poprzez jasne, napisane normy prawne.

norma postępowania

jest to wypowiedź językowa; funkcja sugestywna (ma wpływać na zachowanie jakiegoś podmiotu); adresowana jest do osoby bądź grupy osób; jest ona zorientowana na przeszłość.

norma prawna

to zrekonstruowana z przepisów prawnych reguła postępowania, tzn. wypowiedź językowa, która wskazuje komu i w jakich okolicznościach jest nakazane/ zakazane lub dozwolone

funkcje wypowiedzi

opisowa, ekspresywna, sugestywna i performatywna

struktura normy prawnej

trójelementowa i norm sprzężonych.

trójelementowa struktura normy

zakłada, że norma zakodowana w przepisie prawnym składa się z trzech elementów: hipotezy, dyspozycji oraz sankcji.

hipoteza normy prawnej

określa adresata oraz okoliczności, od których zaistnienia zależy, czy norma znajdzie zastosowanie czy też nie.

dyspozycja normy prawnej

wskazuje adresatowi normy prawnej nakaz lub zakaz określonego zachowania, jeżeli zaistnieją okoliczności określone w hipotezie.

sankcja normy prawnej

to element normy prawnej, który stanowi zapowiedź użycia przymusu lub innej dolegliwości na wypadek naruszenia normy prawnej przez jej adresata.

zakres zastosowania normy

rozumie się przez to ogół sytuacji np. miejsc, czasu, których spełnienie sprawi, że może być spełniona norma prawna.

zakres normowania normy

zakres normowania to zachowania nakazane, zakazane albo dozwolone, które mają się spełnić w zakresie zastosowania.

Norma sankcjonowana

Norma sankcjonowana jest zwykle normą nakazującą lub zakazującą określone zachowanie; Zatem w jej strukturze możemy wyodrębnić określenie adresata obowiązku, okoliczności warunkujące powstanie obowiązku oraz treść obowiązku.

norma sankcjonująca

określa osobę legitymowaną do stosowania przymusu, a także okoliczności, formy, rodzaj i rozmiar przymusu, który powinien być zastosowany w przypadku stwierdzenia zachowania polegającego na nieprzestrzeganiu prawa

norma generalna

adresat jest określony za pomocą nazwy rodzajowej (np. każdy kto, kierujący pojazdem, prezydent RP itp.). Bez względu na to, ilu jest faktycznych adresatów normy.

norma indywidualna

adresat jest określony za pomocą cech zindywidualizowanych, takich jak szczególna nazwa (np. Uniwersytet Opolski), imię lub nazwisko, pseudonim, przydomek itp.

norma abstrakcyjna

są to takie normy, w których obowiązek jest określony bezkontekstowo - jego realizacja nie jest uzależniona od konkretnego czasu, co sprawia, że norma może być stosowana nieprzewidywalną i potencjalnie nieskończoną ilość razy

norma konkretna

te normy zawierają obowiązek w relacji do konkretnego kontekstu czasowego.

akt prawotwórczy

akt, wydane przez uprawniony podmiot publiczny, na podstawie upoważnienia zawartego w konstytucji lub innej ustawie, w formie przez ustawę przewidzianej, zawierający normy prawne

zasady prawa

mogą być wprost wyrażone w przepisach prawa lub precedensach sądowych

wykładnia prawa

interpretacja prawa

pragmatyczne ujęcie wykładni

wykładnia jest czynnością interpretatora i polega na rekonstrukcji norm z przepisów prawnych oraz na ustalaniu znaczenia tekstu prawnego w sytuacji, gdy jest ono wątpliwe.

Apragmatyczne ujęcie wykładni

to rezultat (wynik) czynności interpretatora.

racje wykładni

Powody, dla których wykładnia powinna być dokonywana.

nieostrość znaczeniowa

sytuacja, gdy nie możemy jednoznacznie stwierdzić, co mieści się w zakresie danej nazwy, a co nie

klaryfikacyjna koncepcja wykładni

opiera się na założeniu, iż wykładnia ma miejsce jedynie w sytuacji niejasności tekstu prawnego; Obiektywne normy powinny być stosowane przez prawnika bezrefleksyjnie i niewładczo.

kryteria podziału wykładni prawa

polega na ustaleniu sensu i znaczenia przepisów prawnych, a kryteria podziału pomagają uporządkować sposób, w jaki dokonuje się tej interpretacji.

wykładnia autentyczna

wykładana przez prawodawcę w formie definicji legalnej; polega na interpretacji norm prawnych dokonywanej przez organ, który te normy uchwalił

wykładnia operatywna

Jest to interpretacja, która ma na celu zapewnienie skuteczności i realności stosowania przepisów w danej sytuacji.

wykładnia legalna

interpretację przepisów prawnych dokonuje odpowiedni organ władzy publicznej na mocy przepisów prawnych.

wykładnia doktrynalna

dokonywana jest przez przedstawicieli prawoznawstwa (naukowców, komentatorów prawa); jej celem jest rekonstrukcja z przepisów prawnych systemu norm.

wykładnia stwierdzająca (literalna)

W tej wykładni analizuje się wyłącznie tekst normy prawnej w jego literalnym, dosłownym znaczeniu, starając się zrozumieć, co autor przepisu miał na myśli.

wykładnia rozszerzająca

kiedy ustalone znaczenie wykracza poza zakres znaczenia językowego.

wykładnia zawężająca

kiedy ustalone znaczenie jest węższe od znaczenia językowego

dyrektywy interpretacyjne

Reguły wskazujące, jak ustalać znaczenie tekstu prawnego w sytuacji, gdy znaczenie to nie jest jasne.

wykładnia językowa

Przy przeprowadzaniu wykładni językowej analizie podlegają znaczenia zarówno w języku potocznym, jak i w języku prawniczym oraz prawnym.

wykładnia systemowa

przeprowadza się w sytuacji, gdy niejasność normy prawnej ustalimy w kontekście jej relacji z innymi normami. Polega ona na ustalaniu znaczenia przepisu na podstawie jego miejsca w systemie prawa.

Wykładnia funkcjonalna

polega na ustalaniu znaczenia przepisu poprzez badanie jego funkcji, celów oraz wartości. Powodem konieczności przeprowadzenia wykładni funkcjonalnej jest niejasność przepisu prawa.

wykładnia adaptacyjna

funkcja jaką norma ma pełnić obecnie

wykładnia historyczna

To sposób ustalenia znaczenia tekstu prawnego, w którym interpretator odwołuje się do materiałów historycznych zawierających informacje o genezie aktualnie obowiązującej regulacji prawnej

wykładnia porównawcza (komparatystyczna)

polega na poszukiwaniu właściwego znaczenia danego tekstu prawnego w znaczeniu/znaczeniach, jakie mają podobne teksty prawne (odnoszące się do podobnych zagadnień, rodzajów problemów lub instytucji prawnych).

ideologia wykładni prawa

Ideologia to zespół przekonań odnośnie do celów wykładni i wartości, które ma realizować.

statyczna ideologia wykładni prawa

wiąże się z przyjęciem założenia, że znaczenie tekstu prawnego powinno być traktowane jako stałe i zgodne z wolą historycznego prawodawcy.

dynamiczna ideologia wykładni prawa

opiera się na założeniu, że znaczenie tekstów prawnych powinno być traktowane jako zmienne i zależne od czynników historycznych, ekonomicznych, politycznych i społecznych. Prawo musi nadążać za rozwojem społeczeństwa.

akt stosowania prawa

to proces, w którym organy władzy publicznej podejmują decyzje dotyczące konkretnej sytuacji prawnej, stosując przepisy prawne do indywidualnych przypadków.

Ideologia stosowania prawa

Całokształt postulatów i ocen na temat tego, jak organy powinny stosować prawo, wraz z ewentualnym uzasadnieniem teoretycznym formułowanych postulatów.

ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa

wyraża się w przekonaniu, że wartościami naczelnymi w procesie stosowania prawa powinny być: celowość, skuteczność i treściowo rozumiana sprawiedliwość; są one podstawą oceny obowiązującego prawa.

ideologia związanej decyzji stosowania prawa

decyzje zapadające w procesie stosowania prawa powinny być całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych.

ideologia praworządnej i racjonalnej decyzji stosowania prawa

ideologia będąca postulatem kierowanym do prawnika zajmującego się wykładnią oraz stosowaniem prawa

Wnioskowanie prawnicze

w tym procesie z kolei chodzi o stwierdzenie obowiązywania norm ze względu na to, że inne, będące z nimi w związku normy już uprzednio uznaliśmy za obowiązujące

Wykładnia prawa

proces zmierzający do ustalenia treści normy prawnej zawartej w przepisie prawnym.

logiczne wynikanie norm

opierają się na regułach logiki formalnej, czyli na relacjach między nazwami i zdaniami

instrumentalne wynikanie norm

prawo jest tworzone w celu osiągnięcia określonych skutków społecznych, a normy prawne stanowią środki (instrumenty), które umożliwiają realizację tych celów.

aksjologiczne wynikanie norm

wartości takie jak sprawiedliwość, wolność, równość czy godność ludzka stanowią podstawę do formułowania konkretnych norm prawnych, które mają te wartości realizować.

założenie o konsekwencji ocen prawodawcy

Zakłada ono, że prawodawca (twórca normy prawnej) podejmuje swoje decyzje w sposób logiczny i spójny, dążąc do osiągnięcia określonego celu legislacyjnego.

Reguły kolizyjne

reguły mające na celu usunięcie sprzeczności norm w systemie prawa

hierarchiczna reguła kolizyjna

w przypadku sprzeczności między normami prawnymi, pierwszeństwo mają przepisy wyższej rangi, a normy niższej rangi są stosowane tylko wtedy, gdy są zgodne z normami wyższymi.

chronologiczna reguła kolizyjna

w przypadku kolizji dwóch norm prawnych, z których jedna została uchwalona później, to norma późniejsza ma pierwszeństwo przed normą wcześniejszą.

zakresowa reguła kolizyjna

norma bardziej szczegółowa wyłącza zastosowanie normy zakresowo bardziej ogólnej.

metareguła kolizyjna

to reguła wyższego rzędu, która pomaga w rozstrzyganiu trudnych lub nietypowych przypadków, gdy klasyczne reguły kolizyjne wystarczają do jednoznacznego rozwiązania konfliktu między normami prawnymi.

derywacyjna koncepcja wykładni

skupia się na wyprowadzaniu sensu normy poprzez jej powiązanie z innymi przepisami, zasadami ogólnymi prawa i całościowym porządkiem prawnym, a nie tylko na dosłownym odczytywaniu tekstu przepisu.

zintegrowana koncepcja wykładni

jest podejściem, które dąży do uzyskania możliwie najpełniejszego i najbardziej zgodnego z intencjami prawodawcy rozumienia norm prawnych

Prawodawca racjonalny

odnosi się do wyobrażenia o prawodawcy, który podejmuje decyzje w sposób logiczny, spójny, rozsądny i celowy. Taki prawodawca bierze pod uwagę zarówno skutki swoich działań, jak i potrzeby społeczności, dla której tworzy normy prawne.