question |
réponse |
AKUMULACJA PRZEWAG I UPOŚLEDZENIA commencer à apprendre
|
|
tendencja do podwyższania raz osiągniętej wyższej pozycji społecznej oraz przeciwnie ‐ do pogłębiania się degradacji, gdy spadło się na pozycje niskie.
|
|
|
DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY commencer à apprendre
|
|
pogląd, że głównym czynnikiem decydującym o rozwoju społeczeństw i znaczącym kolejne fazy historii ludzkości są odkrycia, wynalazki i innowacje techniczne.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
stopień, w jakim pewne działania przyczyniają się do zaspokojenia wymogów funkcjonalnych społeczeństwa.
|
|
|
DZIEDZICZENIE POZYCJI SPOŁECZNEJ commencer à apprendre
|
|
uzyskiwanie od rodziny ‐ bez własnych zasług ‐ zasobów majątkowych, władzy, prestiżu, kapitału kulturowego, kapitału społecznego, co stwarza lepsze warunki startu życiowego. (Odwrotnie: dziedziczenie biedy, zacofania, marginalizacji społecznej).
|
|
|
IDEOLOGIA MERYTOKRATYCZNA commencer à apprendre
|
|
głosi, że nierówności są o tyle usprawiedliwione, o ile są efektem własnych zasług oraz korzyści, jakie działalność jednostki przynosi społeczeństwu.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
podkreślają równość ludzi, żądając ‐ w zależności od radykalizmu sformułowania ‐ albo równości warunków życia, albo równego zaspokojenia minimalnych potrzeb, albo równości startu i szans życiowych, albo równości wobec prawa, albo równości praw podmiotowych.
|
|
|
IDEOLOGIE ELITARYSTYCZNE (inaczej ‐ arystokratyczne commencer à apprendre
|
|
głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są „wyższeʺ od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
sieć kontaktów, znajomości, powiązań, przynależności do organizacji i stowarzyszeń, która stwarza jednostce lepsze możliwości uzyskiwania innych społecznie cenionych zasobów ‐ bogactwa, władzy, prestiżu itp.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zawód wykonywany z pobudek autotelicznych, jako sposób samorealizacji, bez względu na jakiekolwiek korzyści, jakie może przynosić
|
|
|
WYMOGI FUNKCJONALNE SPOŁECZEŃSTWA (inaczej ‐ imperatywy funkcjonalne lub potrzeby systemowe): commencer à apprendre
|
|
stany lub sytuacje niezbędne, aby społeczeństwo mogło funkcjonować i przetrwać.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
odrzucenie czyichkolwiek uprawnień do podejmowania wiążących dla innych decyzji.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
władza legitymizowana, czyli akceptowana przez adresatów. Władza i autorytet
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
sytuacja, w której asymetryczna relacja władzy występuje pomiędzy zbiorowościa‐mi (grupami, klasami, warstwami, kategoriami społecznymi), z których jedna ma możliwość zagwarantowania swoich interesów kosztem interesów czy wbrew interesom drugiej.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
ograniczenie zakresu władzy do pewnego grona osób.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
ograniczenie zakresu władzy do pewnej dziedziny spraw.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
uznanie władzy legalnej, wynikające z szacunku dla prawa.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
realizowanie uprawnień władczych poza zakresem kompetencji podmiotowej lub przedmiotowej.
|
|
|
NONKONFORMIZM (inaczej ‐ kontestacja władzy): commencer à apprendre
|
|
publicznie manifestowane niepodporządkowanie się władzy wynikające z odrzucenia legitymizujących ją praw czy tradycji albo z zakwestionowania charyzmy władcy.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
uznanie władzy tylko w obawie przed przymusem i negatywnymi sankcjami
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
uprawnienie do wydawania poleceń czy podejmowania decyzji wiążących drugą stronę stosunku społecznego, zawarte w roli związanej z daną pozycją społeczną.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
władza oparta na „nagiej sileʺ, przewadze fizycznej, bez akceptacji drugiej strony
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
uprawnienie do wyegzekwowania swoich decyzji, żądań czy poleceń związane z pozycją społeczną wyposażoną w prerogatywy władcze. Sprowadza się do wymierzenia pewnych sankcji za niepodporządkowanie się władczym decyzjom albo przynajmniej do zagrożenia takimi sankcjami, co ma skłonić do podporządkowania się przez stworzenie dyscypliny strachu.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
egzekwowanie prerogatyw władczych organów państwowych poprzez specjalnie do tego powołane instytucje i organizacje, z odwołaniem się do repertuaru najsroższych kar zarezerwowanych tylko dla państwa ‐ np. pozbawienia wolności czy odebrania życia.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
spontaniczne i oddolne obdarzenie jednego z członków grupy uprawnieniami władczymi ‐ decyzyjnymi, koordynacyjnymi ‐ w stosunku do pozostałych.
|
|
|
PRZYWÓDZTWO AUTOKRATYCZNE commencer à apprendre
|
|
styl sprawowania przywództwa oparty na narzucaniu z góry jednoosobowych decyzji bez konsultacji z członkami grupy.
|
|
|
PRZYWÓDZTWO DEMOKRATYCZNE commencer à apprendre
|
|
styl sprawowania przywództwa oparty na roli koordynującej, mediującej i wspomagającej osiąganie większościowych decyzji przez członków grupy.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
styl sprawowania przywództwa oparty na służeniu grupie jedynie radą i ekspertyzą, z pozostawieniem pełnej autonomii w podejmowaniu decyzji samym członkom grupy.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
przekształcenie władzy charyzmatycznej w legalną, połączone z formalizacją szczególnej osobistej relacji uznania i poparcia między władcą a poddanymi
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
objęcie władzy z pogwałceniem prawnie przepisanej procedury.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
taka relacja między jednostkami, w której istnieje prawdopodobieństwo, że jedna z nich przeprowadzi swoją wolę, nawet mimo oporu drugiej. Inaczej: możliwość wydawania wiążących dla drugiej osoby decyzji.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
usprawiedliwiona wyjątkowymi walorami osobistymi władcy, dostrzeżonymi i uznanymi przez poddanych czy zwolenników
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
umocowana w przepisach prawa oraz procedurach powoływania na stanowiska władcze.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
uzasadniona świętością tradycji wskazującej na pewne pozycje społeczne czy pewne osoby jako nosicieli uprawnień władczych
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
władza oparta na argumentach, perswazji, autorytecie osobistym, uznanych przez drugą stronę.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
czyn dewiacyjny popełniony po raz pierwszy, uruchamiający sekwencję kontroli społecznej i wymierzania sankcji
|
|
|
DEWIACJA W SENSIE FUNKCJONALNYM commencer à apprendre
|
|
czyn wywołujący negatywne reakcje społeczne w postaci sankcji różnego rodzaju
|
|
|
DEWIACJA W SENSIE NORMATYWNYM commencer à apprendre
|
|
sprzeczność działania z regułą stosowalną wobec tego typu sprawcy i tego typu czynu.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
recydywa, czyli wejście na drogę „kariery dewiacyjnejʺ w wyniku odrzucenia przez społeczeństwo, „stygmatyzacjiʺ.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
przejawianie się ukształtowanych kulturowo treści osobowościowych ‐motywacji czy postaw ‐ w konkretnych działaniach
|
|
|
INSTRUMENTALNE UCZENIE SIĘ commencer à apprendre
|
|
kształtowanie repertuaru zachowań przez selekcję zachowań poprzednio nagradzanych (gratyfikujących) i eliminowanie takich, które przynosiły kary (doznania przykre, deprywacje).
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces psychiczny polegający na „uwewnętrznieniuʺ kultury, czyli przekształceniu jej wzorów w elementy osobowości ‐ motywacje czy postawy.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
w ujęciu symbolicznego interakcjonizmu): wytworzona w kontaktach z innymi umiejętność patrzenia na siebie samego oczami partnerów, zdolność zdefiniowania swojego miejsca w szerszej zbiorowości, roli, jaką się pełni, obowiązków i powinności, jakie z niej wynikają, nakazów i zakazów, jakie zbiorowość jednostce narzuca.
|
|
|
KOMPETENCJA JEDNOKULTUROWA commencer à apprendre
|
|
przyswojenie idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli charakterystycznych dla jednej tylko, konkretnej kultury
|
|
|
KOMPETENCJA WIELOKULTUROWA (inaczej ‐ kosmopolityczna commencer à apprendre
|
|
znajomość i umiejętność stosowania wielu różnych wzorów życia i różnorodnych idei pochodzących z kilku kultur
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
system społecznych sankcji ‐ negatywnych i pozytywnych, oraz agend ‐ grup, organizacji, instytucji ‐ stosujących takie sankcje.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych, odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa.
|
|
|
MARGINES SPOŁECZNEJ TOLERANCJI commencer à apprendre
|
|
wstrzemięźliwość w zastosowaniu sankcji mimo popełnienia czynu literalnie dewiacyjnego, czyli sprzecznego z zakazami i nakazami społecznymi.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
minimalne kompetencje, nawyki i umiejętności niezbędne do życia wśród innych ludzi, w społeczeństwie.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
atmosfera przyzwolenia na czyny dewiacyjne czy nawet przestępcze wywierająca presję na agendy kontroli społecznej w kierunku powstrzymywania się od wymierzania sankcji, lub wymierzania sankcji niewspółmiernie łagodnych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
rozpowszechnione w społeczeństwie żądanie wysokich kar i „zerowej tolerancjiʺ w stosunku do dewiantów i przestępców
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
eliminacja głęboko zinternalizowanych wzorów kulturowych i wpojenie wzorów przeciwstawnych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zbiorowe ceremonie, często o charakterze sakralnym, symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
kary wymierzane w szczegółowo przepisanym trybie, w określonym precyzyjnie wymiarze, przez specjalnie do tego powołane organizacje czy instytucje.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
spontaniczne i nieformalne metody nacisku i karania stosowane przez grupy, do których jednostka należy.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze.
|
|
|
SOCJALIZACJA ANTYCYPUJĄCA commencer à apprendre
|
|
internalizowanie wzorów grupy, do której się nie należy, a jedynie pragnie należeć, czyli pozytywnej grupy odniesienia.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki, twórczości artystycznej itp.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces internalizowania coraz to nowych wzorów kulturowych, z którymi człowiek styka się nieustannie w toku całego życia.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
ten etap socjalizacji, który dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i innych grupach pierwotnych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
(inaczej ‐ naznaczanie, etykietowanie): trwałe przypisanie jednostce tożsamości dewianta czy przestępcy przez ciążące na niej znamię karalności.
|
|
|
SUPEREGO (w ujęciu psychoanalizy): commencer à apprendre
|
|
domena osobowości, w której zakodowane zostają reguły kulturowe ‐ nakazy i zakazy dotyczące właściwego postępowania ‐ powodujące dyskomfort psychiczny, zwany poczuciem winy lub wstydu, w przypadku ich naruszenia.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
trwałe zakorzenienie się innowacji w systemie normatywnym, przerodzenie się tego, co kiedyś było zerwaniem z konwencją, w nową konwencję, tego, co było odrzuceniem tradycji, w nową tradycję, tego, co było aktem nonkonformizmu, w obowiązującą regułę postępowania.
|
|
|
ARTYKULACJA STRUKTURY IDEALNEJ commencer à apprendre
|
|
powstawanie i zakorzenianie się standardowych przekonań, poglądów, idei, mitów, stereotypów.
|
|
|
DETERMINACJA STRUKTURALNA commencer à apprendre
|
|
ograniczający i wspomagający wpływ struktur rozmaitego rodzaju na działania podejmowane przez członków społeczeństwa
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
rozprzestrzenianie się innowacji w społeczeństwie, poszerzanie się środowisk, w których jest akceptowana i stosowana.
|
|
|
EKSPANSJA STRUKTURY INTERAKCYJNEJ commencer à apprendre
|
|
powstawanie i rozbudowywanie się sieci styczności, kontaktów, więzi, łączności między jednostkami
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
powolne zanikanie obowiązującej mocy normy, poczucia związanej z nią powinności, gotowości do wymierzania sankcji negatywnych (kar) za jej naruszenie.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
społeczna selekcja innowacji albo dokonująca się spontanicznie, albo prowadzona przez specjalne agendy i prowadząca albo do upowszechnienia innowacji, albo do jej eliminacji.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zainicjowanie nowego sposobu życia, stylu działania, codziennej praktyki, formy wyrażania się itp., które mogą przekształcić się w nowe reguły, wzory, normy czy wartości.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
reakcje na napięcia, naciski, dysonanse pojawiające się wewnątrz systemu społecznego, w którym innowacja się rodzi.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
nowatorska adaptacyjna reakcja na zdarzenia lub zmiany zachodzące poza systemem społecznym, w którym innowacja się rodzi.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
wyłanianie się, artykułowanie i utrwalanie struktur normatywnych: reguł społecznych, wzorów, norm i wartości
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
ograniczenie zasięgu rozprzestrzeniania się i stosowania innowacji przez wprowadzenie regulacji prawnych (np. zakazu klonowania, restryktywnych warunków badań na embrionach, zakazu rozmieszczenia systemów antyrakietowych itp.).
|
|
|
KRYSTALIZACJA STRUKTURY INTERESÓW commencer à apprendre
|
|
powstawanie i pogłębianie się hierarchii nierówności, przywilejów i upośledzenia
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces wyłaniania się, artykułowania i utrwalania struktur rozmaitego rodzaju z chaosu działań podejmowanych przez członków społeczeństwa
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
takie, które powołane są specjalnie po to, aby proponować nowatorskie rozwiązania w różnych dziedzinach.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
oczekiwania nowatorstwa, oryginalności, twórczości, związane z pewnymi pozycjami społecznymi: np. uczonego, artysty, pisarza, kompozytora
|
|
|
SPISKOWA TEORIA SPOŁECZEŃSTWA commencer à apprendre
|
|
przekonanie, że za każdym zdarzeniem społecznym, a zwłaszcza zdarzeniem niekorzystnym, stoją celowo je wywołujący i manipulujący nimi konspiratorzy.
|
|
|
ZINSTYTUCJONALIZOWANE OMIJANIE REGUŁ commencer à apprendre
|
|
rozpowszechniona w danej zbiorowości praktyka nieprzestrzegania pewnej normy czy wartości, która dzięki swej powszechności sama staje się regułą.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces przybliżający nieustannie do takiego stanu społeczeństwa, w którym realizują się jakieś ważne społeczne wartości; stanu uważanego za dobry, słuszny, sprawiedliwy, szczęśliwy, godny itp.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
ciąg, sekwencja następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu, które nazywamy fazami lub etapami.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
taki, w którym po pewnym czasie stan systemu powraca do punktu wyjścia, do swojego kształtu początkowego
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
taki, którego żaden etap nie powtarza się, a cała sekwencja przybliża stale do jakiegoś przyszłego stanu wyróżnionego ‐ „celuʺ czy krańca procesu
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces, który oddala społeczeństwo od stanu uważanego za pożądany z punktu widzenia rozpowszechnionych w społeczeństwie wartości.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces kierunkowy napędzany czynnikami endogennymi, w którym poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale rosnący.
|
|
|
ROZWÓJ JEDNODNIOWY (inaczej ‐ unilinearny commencer à apprendre
|
|
taki, w którym sekwencja zmian biegnie zawsze tym samym, jednym torem, po regularnej, wyznaczonej jakby z góry trajektorii.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
taki, w którym po okresie kumulowania się zmian ilościowych, cząstkowych, dochodzi do pewnego progu nasycenia, po którego minięciu występuje zasadnicza zmiana jakościowa.
|
|
|
ROZWÓJ WIELODNIOWY (inaczej ‐ multilinearny) commencer à apprendre
|
|
taki, w którym różne sekwencje zmian mają jedynie zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają w różny sposób, różnymi torami czy trajektoriami, w zależności od konkretnych warunków historycznych i kulturowych danego społeczeństwa.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
wizje dobrego, szczęśliwego, doskonałego społeczeństwa przyszłości, na tyle wyidealizowane i skrajne, że całkowicie nierealistyczne.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie i stanem tego samego systemu w innym momencie.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
równoczesne powodowanie przez zmiany społeczne efektów pozytywnych i negatywnych
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zaburzenie rutynowych sposobów postępowania, skali oczekiwań i aspiracji, wzorów konsumpcji ‐ przez nagłe wzbogacenie się
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
akcentowanie negatywnych skutków zmian, głównie niezamierzonych i nieoczekiwanych, w różnych dziedzinach życia społecznego.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
apoteoza zmienności społecznej jako jednoznacznie postępowej, przynoszącej zawsze poprawę, doskonalenie życia społecznego.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zwrócenie uwagi na destabilizujące, dezorganizujące i dezorientujące konsekwencje zmian społecznych niezależnie od ich treści, a więc także zmian skądinąd postępowych.
|
|
|
KATASTROFICZNE WIZJE PRZYSZŁOŚCI commencer à apprendre
|
|
skrajnie pesymistyczne scenariusze rozwoju społecznego oparte przeważnie na prostej ekstrapolacji obecnych, negatywnych trendów.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
wyłanianie się, artykułowanie, krystalizowanie i rozprzestrzenianie nowych wzorów, reguł, norm, wartości, symboli, idei.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
gorące, masowe dyskusje, spory, a także wybuchy zachowań zbiorowych czy nawet organizowanie się ruchów społecznych jako reakcji na bulwersujące opinię publiczną zdarzenie, zazwyczaj jednostkowe i wyjątkowe.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
procesy ekonomiczne, polityczne czy demograficzne przebiegające niezależnie od sekwencji traumatycznej, ale wywierające istotny wpływ na kierunek rozwoju i szansę przezwyciężenia traumy
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces pojawiania się, rozprzestrzeniania i zakorzeniania traumy, a następnie podejmowania strategii zaradczych prowadzących do przezwyciężenia traumy.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
radzenie sobie z traumą przez indywidualne zabezpieczenie się lub adaptację do sytuacji traumatycznej.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
reakcje na sytuację traumatyczną podejmowane spontanicznie przez zbiorowość.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
reakcje na sytuację traumatyczną podejmowane przez zbiorowość wspólnie, w sposób skoordynowany i zorganizowany
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
wstrząs spowodowany zmianą społeczną, który dotyka domeny kultury, a w konsekwencji tożsamości zbiorowej i jednostkowej.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
doznawane i przeżywane wspólnie przez społeczność i dzięki temu stające się przedmiotem debat publicznych czy ekspresji artystycznej, a nawet prowadzące do epizodów zachowania zbiorowego czy mobilizacji ruchów społecznych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
przeznaczenie pewnych okresów dnia, tygodnia czy roku na czynności określonego typu, co wynikać może z konwencjonalnych zwyczajów (np. lunch w południe) lub przyrodniczych konieczności (siewy wiosną).
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
typowy dla danej zbiorowości ilościowy rozkład czasu przeznaczanego na różne funkcje czy udział w różnych kontekstach społecznych (np. na pracę, rozrywkę, naukę, życie rodzinne).
|
|
|
CZAS ILOŚCIOWY (inaczej ‐ zewnętrzny commencer à apprendre
|
|
czas konwencjonalny, wyskalowany w sposób narzucany przez używane do pomiaru czasu instrumenty ‐ zegary i kalendarze ‐ które pozwalają przypisać danemu momentowi godzinę czy datę, a także określić porównawczo okres trwania, szybkość, interwały, rytm itp. różnych zdarzeń i procesów.
|
|
|
CZAS JAKOŚCIOWY (inaczej ‐ wewnętrzny commencer à apprendre
|
|
ontologicznie zakorzeniony w zjawiskach czy zdarzeniach okres ich trwania, swoisty rytm czy tempo.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
przepisany normatywnie, formalnie regulowany okres sprawowania pewnej funkcji, zajmowania urzędu czy pełnienia pewnej roli społecznej
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
miejsce danego zdarzenia w sekwencji zdarzeń powiązanych z nim przyczynowo‐skutkowo, wcześniejszych i późniejszych
|
|
|
ORIENTACJA PREZENTYSTYCZNA commencer à apprendre
|
|
zakodowany w kulturze akcent na czas teraźniejszy, afirmacja doznań i doświadczeń aktualnych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zakodowany w kulturze akcent na czas przyszły‐ planowanie, projektowanie, antycypowanie i związane z tym aspiracje i nadzieje.
|
|
|
ORIENTACJA RETROSPEKTYWNA commencer à apprendre
|
|
zakodowany w kulturze akcent na czas przeszły, dotychczasowe dokonania czy tradycje.
|
|
|
PERCEPCJA CZASU (inaczej ‐ poczucie czasu commencer à apprendre
|
|
subiektywne odczucie tempa, rytmu, trwania, różniące poszczególne jednostki, a także sytuacje, w jakich się znajdują.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
łańcuch kolejnych zmian powiązanych przyczynowo‐skutkowo
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
kulturowo zakodowany, specyficzny dla danej zbiorowości sposób traktowania czasu, w szczególności nacisk (lub brak nacisku) na punktualność, pośpiech, wykorzystanie czasu itp.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
traktowanie czasu jako autonomicznej wartości, którą można zdobyć, stracić, kupić, sprzedać, wymienić ‐ co najlepiej wyraża powiedzenie „czas to pieniądzʺ.
|
|
|
SPOŁECZNIE OCZEKIWANE TRWAŁOŚCI commencer à apprendre
|
|
normatywnie przepisany okres zajmowania pewnych pozycji społecznych (stanowisk), realizowania pewnych czynności, trwania stosunków społecznych czy przynależności grupowych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
takie, w których zmiany toczą się szybko, osiągając poważne rozmiary już w skali wewnątrzpokoleniowej.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
takie, w których zmiany toczą się wolno, w zasadzie dopiero w skali wielopokoleniowej.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
niezależność toczących się w nas czy wokół nas, a istotnych dla nas, kierunkowych procesów ‐ biologicznych, psychicznych, społecznych ‐ od naszej woli i zamiarów, a w szczególności niemożność ich powstrzymania czy odwrócenia.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
sytuacja, w której rozwój różnych fragmentów czy aspektów jednego i tego samego systemu społecznego biegnie różnymi torami i w różnym tempie (inaczej ‐ rozwój gospodarki, inaczej ‐ polityki, inaczej ‐ rolnictwa, inaczej ‐ przemysłu, inaczej ‐religii, inaczej ‐ nauki itp.).
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
pogląd, że każdy stan społeczeństwa jest etapem szerszego procesu, wynikającym w sposób konieczny z tego, co było wcześniej, w pełni zdeterminowanym genetycznie przez wcześniejszy przebieg procesu.
|
|
|
DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY commencer à apprendre
|
|
pogląd, że głównym czynnikiem napędzającym postępowy rozwój społeczny są odkrycia i wynalazki, dające podstawę wprowadzania nowych urządzeń technicznych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
większa szansa osobników wyposażonych w cechy odpowiadające aktualnym warunkom środowiskowym (cechy adaptacyjne) na przeżycie do wieku rozrodczego i przekazanie tych cech potomstwu, l odwrotnie, wczesna eliminacja osobników posiadających cechy niesprzyjające adaptacji, co wyklucza ich dziedziczenie w populacji.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
regiony, kraje, a nawet pojedyncze miasta, które w danej epoce stanowią wzorce nowoczesnego sposobu żyda, naśladowane przez inne społeczności.
|
|
|
EWOLUCJONIZM SOCJOLOGICZNY commencer à apprendre
|
|
wizja zmian dziejowych, w której podkreśla się jednolinio‐wość i kierunkowość stopniowego procesu różnicowania strukturalnego i funkcjonalnego społeczeństwa, w wyniku realizacji immanentnych, endogennych potencji, podobnie jak dzieje się w przypadku wzrostu osobniczego w świecie organizmów żywych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
pogląd, że rozwój społeczny toczy się w sposób konieczny, nieuchronny i nieodwracalny, a ludzie swoimi działaniami nie mogą go ani powstrzymać, ani ukierunkować.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
pogląd, że rozwój społeczny zmierza w kierunku pewnego stanu docelowego, końcowego, do którego ostatecznej realizacji doprowadzi nieuchronnie w przyszłości.
|
|
|
IDEALIZM HISTORIOZOFICZNY commencer à apprendre
|
|
pogląd, że głównym czynnikiem determinującym przebieg procesów historycznych jest świadomość społeczna uwikłanych w nie ludzi.
|
|
|
KATASTROFIZM HISTORIOZOFICZNY commencer à apprendre
|
|
przekonanie o pogłębiającym się nieodwracalnym kryzysie społeczeństwa czy kultury, który nieuchronnie prowadzi do upadku i rozpadu.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
cykliczna wymiana elit politycznych, ekonomicznych czy intelektualnych w wyniku konkurencji i walki.
|
|
|
MATERIALIZM HISTORIOZOFICZNY commencer à apprendre
|
|
pogląd, że głównym czynnikiem determinującym w procesie historycznym są warunki bytowania i życiowe interesy mas społecznych
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
najbardziej podstawowe tendencje ujawniające się na globalnym, makrospołecznym poziomie i prowadzące do radykalnych zmian strukturalnych we współczesnych społeczeństwach.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zbliżanie się społeczeństwa w sposób zamierzony, celowy, planowany do uznanego modelu nowoczesności, najczęściej do wzorca jakiegoś istniejącego społeczeństwa uznanego za najbardziej rozwinięte.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
(inaczej ‐ optymizm historiozoficzny): przekonanie, że każdy późniejszy stan społeczeństwa jest relatywnie lepszy od poprzedniego, a stan końcowy, docelowy przyniesie pełną, absolutną realizację dobra i szczęścia.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
traktowana jako nauka biologiczna dyscyplina, która zajmuje się badaniem biologicznych podstaw zachowań społecznych (zbiorowych, stadnych) wszystkich organizmów żywych, w tym i człowieka.
|
|
|
DETERMINACJA STRUKTURALNA commencer à apprendre
|
|
ograniczający, ale także stymulujący wpływ struktur na działania jednostek lub zbiorowości.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
podwójny status jednostek czy zbiorowości, które są zarazem twórcami struktur i podlegają ich wpływom.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
podwójny status struktur społecznych jako efektów działalności ludzi, które zwrotnie oddziaływają na ludzką aktywność.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
wytwarzanie struktur w działaniach jednostki lub zbiorowości.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
ogólnie ‐ moc sprawcza, a w bardziej specyficznym sensie potencjalna zdolność zbiorowości do twórczego samoprzekształcania się.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
jednostki lub zbiorowości, które przez swoje działania wytwarzają trwalsze grupy, struktury, organizacje i instytucje, a także wywołują zmiany społeczne.
|
|
|
POLE SPOŁECZNE (JEDNOSTKOWO‐STRUKTURALNE commencer à apprendre
|
|
obszar rzeczywistości, w którym toczy się życie społeczne (praktyki społeczne, czy inaczej praxis) w nierozdzielnym związku aktywności podmiotowej i ram strukturalnych, stworzonych przez wcześniejszą praktykę
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zbiorowość o silnej podmiotowości, podejmująca nieustanny wysiłek samoprzekształcania się, stawiająca czoło wyzwaniom, pokonująca bariery, przekraczająca granice w toku nieustannej zmienności.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zbiorowość o słabej podmiotowości, trwająca w stagnacji, niezdolna do mobilizacji i samotransformacji.
|
|
|
STAWANIE SIĘ SPOŁECZEŃSTWA commencer à apprendre
|
|
proces nieustannego wytwarzania, reprodukowania i modyfikowania rzeczywistości społecznej (grup, struktur, organizacji, instytucji, kultury itp.) przez kontekstowo i strukturalnie determinowane działania jednostek i zbiorowości
|
|
|
WSPÓŁCZYNNIK HISTORYCZNY: commencer à apprendre
|
|
usytuowanie każdego zdarzenia czy zjawiska społecznego w historycznej sekwencji zdarzeń poprzedzających i następujących, co wymaga uwzględniania aspektu czasu w każdym badaniu społecznym.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
postrzeganie każdego zdarzenia czy zjawiska społecznego jako efektu aktywności ludzi i wynikająca stąd konieczność odkrywania podmiotów sprawczych w każdym badaniu społecznym
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
elementarny składnik pola społecznego, najprostszy przejaw praktyki społecznej.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
wzrost aspiracji przy niezmiennym poziomie upośledzenia.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
nagłe załamanie standardów życiowych przy niezmienionym poziomie aspiracji.
|
|
|
DEPRYWACJA PROGRESYWNA (inaczej ‐ „krzywa Jʺ): commencer à apprendre
|
|
równoczesne podwyższenie się aspiracji i obniżenie standardów życiowych.
|
|
|
DWUWŁADZA (inaczej ‐ podzielona suwerenność commencer à apprendre
|
|
sytuacja typowa dla wielu rewolucji, polegająca na przejściowej równowadze sił między obrońcami starego reżimu i rewolucjonistami, wyrażająca się w kontroli różnych części terytorium państwa.
|
|
|
HISTORIOZOFICZNE POJĘCIE REWOLUCJI commencer à apprendre
|
|
radykalne zerwanie ciągłości dziejowej, co wyraża się w całościowej i jakościowej zmianie systemu ekonomicznego i politycznego, hierarchii nierówności społecznych, systemu wartości, zasad prawnych i moralnych, a także charakteru życia codziennego.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
typowa dla świadomości rewolucyjnej jedność poglądów na temat nieakceptowalnych cech starego reżimu oraz jednoznaczna definicja wrogów, przeciwko którym należy podjąć walkę.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
jasna i podzielana przez rewolucjonistów wizja upragnionego ustroju porewolucyjnego oraz strategii i taktyki jego zaprowadzenia po zwycięskiej rewolucji.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
idealizacja rewolucji jako zdarzenia heroicznego, szlachetnego i postępowego.
|
|
|
MODEL KONSPIRACYJNY REWOLUCJI commencer à apprendre
|
|
wizja rewolucji jako efektu odgórnych manipulacji, agitacyjnych i organizacyjnych działań podejmowanych przez wąskie elity przywódców, którym udaje się dotrzeć do mas i zmobilizować je do działania.
|
|
|
MODEL WULKANICZNY REWOLUCJI commencer à apprendre
|
|
wizja rewolucji jako efektu spontanicznych, oddolnych działań podejmowanych przez masy obywateli odczuwających nasilone poza próg wytrzymałości upośledzenie, wyzysk, niesprawiedliwość.
|
|
|
POWSTANIA (inaczej ‐ bunty ludowe commencer à apprendre
|
|
masowe, spontaniczne, desperackie zrywy ludności skierowane przeciwko represyjnej władzy i prowadzące w najlepszym wypadku do cząstkowych koncesji bez głębszych zmian systemowych.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
przejęcie rządów przez generałów czy oficerów („juntę wojskowąʺ), co nie jest na ogół związane z restrukturyzacją ustrojową, a co najwyżej prowadzi do zawieszenia lub cofnięcia swobód i praw obywatelskich
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
rozbieżność pomiędzy poziomem aspiracji, a standardem realnych osiągnięć, zdefiniowana jako niesłuszna czy niesprawiedliwa, i przeradzająca się w roszczenie do większego bogactwa, wyższego standardu życiowego, większego zasobu władzy, wyższego prestiżu itp.
|
|
|
SOCJOLOGICZNE POJĘCIE REWOLUCJI commencer à apprendre
|
|
całościowe i radykalne samoprzekształcenie społeczeństwa‐ekonomiki, polityki, kultury, życia codziennego‐w wyniku oddolnej, masowej mobilizacji ruchów społecznych
|
|
|
STEROWANA REFORMA PAŃSTWA commencer à apprendre
|
|
w odróżnieniu od rewolucji zmiana inicjowana i prowadzona odgórnie, przez rządzących, i zmierzająca tylko do cząstkowego doskonalenia istniejącego systemu bez ambicji jego całościowej zmiany
|
|
|
STRUKTURA SZANS POLITYCZNYCH commencer à apprendre
|
|
minimalne swobody obywatelskie, w szczególności prawo zrzeszania się i wolność słowa, które w powiązaniu z niską represyjnością reżimu stanowią sprzyjające warunki do organizowania się opozycji politycznej czy ruchu rewolucyjnego.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
szczególne nasilenie niezadowolenia, protestu, niepokojów społecznych, co wynika z kryzysu ekonomicznego, fiskalnego lub politycznego.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
kultywowana w świadomości społecznej pamięć o rewolucjach przeszłych, zawierająca wyidealizowane mity rewolucyjne, heroiczne wizje przywódców oraz stereotypowe obrazy przeciwników rewolucji.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
gwałtowne starcia przeciwstawnych ugrupowań społecznych, motywowane przeważnie odmiennością etniczną lub religijną, a niekiedy ideologiczną, których celem jest raczej obrona swoich interesów i zdobycie dominacji w ramach istniejącego ustroju niż zmiana samego ustroju.
|
|
|
ZAMACH STANU (inaczej ‐ przewrót pałacowy, przesilenie rządowe commencer à apprendre
|
|
gwałtowna zmiana ekipy rządzącej, rotacja w ramach elity politycznej, bez głębszych modyfikacji struktur politycznych czy społecznych.
|
|
|
ZAMIESZKI (inaczej ‐ rozruchy, niepokoje społeczne, manifestacje commencer à apprendre
|
|
spontaniczne, ekspresyjne wybuchy niezadowolenia wyrażające się w gwałtownych zachowaniach zbiorowych, często destruktywnych, nie kierowanych jednak wyraźnym programem przekształceń.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
syndrom osobowościowy uważany za wytwór warunków społecznych, jakie stwarza społeczeństwo nowoczesne, a równocześnie za niezbędny czynnik dobrego funkcjonowania takiego społeczeństwa.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
utrata cech ludzkich, np. twórczych, czy prospołecznych nastawień w wyniku nieludzkich społecznych warunków egzystencji
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
masowa skala liczebna obejmująca ludność cywilną, zastosowanie najnowocześniejszych technik destrukcji, czysto instrumentalna, efektywnościowa racjonalność działań, zawieszenie wszelkich racji moralnych ‐ w prowadzeniu konfliktów zbrojnych
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
podkreślanie znaczenia jednostki, wolnej od narzuconych więzi grupowych i uzależnień, obdarzonej godnością i niezbywalnymi prawami nie tylko jako obywatel, członek społeczeństwa, ale jako osoba ludzka, decydującej samodzielnie o kształcie swojej biografii, mającej do dyspozycji wiele wzorów życia czy kariery, a także ponoszącej wyłączną odpowiedzialność za swoje sukcesy czy porażki.
|
|
|
MODELE BIEGUNOWE (inaczej ‐ dychotomiczne) commencer à apprendre
|
|
charakterystyka przeciwstawnych stanów społeczeństwa ujmowanych jako przejaskrawione, skrajne typy idealne, różniące się radykalnie według kilku cząstkowych kryteriów.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
syndrom osobowościowy wytwarzający się pod wpływem zdepersonalizowanej, sformalizowanej, zrytualizowanej, nadmiernie spoistej wewnętrznie organizacji biurokratycznej.
|
|
|
POCZUCIE MOCY PODMIOTOWEJ commencer à apprendre
|
|
przekonanie, że wyzwania i problemy zarówno osobiste, jak i społeczne pozwolą się rozwiązać pod warunkiem podjęcia w pojedynkę lub wspólnie odpowiednich działań.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
faza rozwoju formacji nowoczesnej, w której wszystkie jej cechy konstytutywne uzyskują najbardziej ostrą, skrajną postać
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
czarne scenariusze możliwych przyszłych wydarzeń, mobilizujące przeciwdziałania i przyczyniające się tym samym do zdezaktualizowania zawartych w nich pesymistycznych wizji.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
zdolność społeczeństwa do krytycznego myślenia o samym sobie, dostrzegania zjawisk negatywnych, patologicznych, definiowania przyszłych zagrożeń i podejmowania na podstawie takiej diagnozy prewencyjnych środków zaradczych powstrzymujących lub odwracających niekorzystne trendy.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
sytuacja typowa dla najbardziej rozwiniętych społeczeństw nowoczesnych, w których uwydatniają się wyraźnie i stają się przedmiotem powszechnej troski wielorakie nowe formy ryzyka wytworzonego przez cywilizację, technologię, przemysł, życie miejskie, eksploatację przyrody
|
|
|
WARTOŚCI POSTMATERIALISTYCZNE commencer à apprendre
|
|
związane z samorealizacją i jakością życia, zdrowiem, sprawnością fizyczną, bogactwem doświadczeń i doznań duchowych, kontaktów społecznych, życia towarzyskiego itp.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
koncepcja różnorodnych scenariuszy historycznych, według których społeczeństwo nowoczesne wytwarzało się w różnych częściach świata i w różnych epokach.
|
|
|
AKULTURACJA ANTYCYPUJĄCA: commencer à apprendre
|
|
dostosowywanie lokalnych instytucji, organizacji, usług, dóbr konsumpcyjnych do spodziewanych oczekiwań zagranicznych turystów, przedsiębiorców lub inwestorów.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
dialog i wymiana między kulturami centrum i peryferii; selektywna modyfikacja kultury centrum przez wpływ reinterpretacji dokonanej w społecznościach peryferyjnych, a równocześnie stymulowanie i ożywianie pewnych utajonych wartości kultur lokalnych przez wpływ kultury centrum.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
kraje będące pod wpływem pośrednim światowego systemu kapitalistycznego, choć nominalnie posiadające ustrój inny od kapitalistycznego
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
uproszczenie, zubożenie, a nawet degradacja kultury centrum w toku jej adaptacji przez kraje peryferyjne
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
propagowanie i sprzedawanie w krajach peryferyjnych masowych produktów kulturowych czy artystycznych najniższej jakości po niskiej cenie.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
obszar ciągłych interakcji kulturowych, wzajemnej penetracji i wymiany kulturowych treści
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
elity polityczne i ekonomiczne w krajach uzależnionych imperialnie od wielkiego mocarstwa, które realizują interesy imperialnego centrum, często na niekorzyść własnego państwa
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
proces zagęszczania i intensyfikowania się powiązań i zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, militarnych, kulturowych, ideologicznych między społecznościami ludzkimi, co prowadzi do uniformizacji świata w tych wszystkich zakresach, i odzwierciedla się w pojawieniu się więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadlokalnej i ponadnarodowej.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
ekspansja kolonialna, bezpośredni podbój, a także pośrednie podporządkowywanie sobie słabszych krajów (neokolonializm), co pozwala eksploatować tanią siłę roboczą, daje dostęp do surowców i otwiera nowe rynki zbytu dla nadwyżek własnych towarów.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
propagowanie i rozpowszechnianie własnego stylu życia, wzorów konsumpcji, obyczajów, produktów artystycznych, języka, lub nawet przekonań religijnych ‐ przez kraje o najsilniejszej pozycji ekonomicznej, politycznej i militarnej.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
szczególny przebieg rozwoju gospodarczego w krajach uzależnionych od wielkiego mocarstwa lub grupy krajów dominujących ekonomicznie, politycznie czy militarnie.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
wyrażające się m.in. w idei uniwersalnych praw człowieka, ruchu ekologicznym lub pokojowym, kampaniach pomocy międzynarodowej dla ofiar katastrof czy klęsk żywiołowych ‐ poczucie wspólnoty wykraczające poza obszar jednego narodu bądź państwa.
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
populacja planety Ziemia, wszyscy żyjący w danym momencie ludzie, inaczej ‐ współczesna ludzkość
|
|
|
commencer à apprendre
|
|
ogarnięcie bezpośrednimi lub pośrednimi wpływami rynku kapitalistycznego wszystkich obszarów świata, nawet tych, które nominalnie pozostawały, czy jeszcze pozostają, poza systemem kapitalistycznym.
|
|
|
TOŻSAMOŚĆ LOKALNA (inaczej ‐ mentalność plemienna): commencer à apprendre
|
|
poczucie wspólnoty ze współmieszkańcami jednej zbiorowości lokalnej, rodu, plemienia, grupy etnicznej, oparte na partykularystycznej więzi zamieszkania, pokrewieństwa, obyczaju, tradycji.
|
|
|
UNIFORMIZACJA ŚWIATA (inaczej ‐ homogenizacja commencer à apprendre
|
|
postępujące upodabnianie się form organizacji ekonomicznej i politycznej, wzorów konsumpcyjnych, zwyczajów i obyczajów, stylów artystycznych, systemów wartości, idei i ideologii ‐ w skali ogólnoświatowej
|
|
|