Powtórka

ex testamento

Dziedziczenie testamentowe

Testament mancypacyjny.

Przybierał formę ustnego otwartego wyrażenia swej woli w obecności pięciu świadków oraz osoby trzymającej wagę ze spiżem.

testament urzędowy

olegał na złożeniu testamentu w ręce cesarza. Forma publiczna polegała na deponowaniu testamentu w archiwum publicznym, nad którym pieczę sprawował urzędnik, który pełnił również rolę świadka.

testament holograficzny

własnoręcznie sporządzany i podpisany przez spadkodawcę testament bez udziału świadków.

heres ex asse

jeden dziedzic obejmujący cały spadek

institutio ex re certa

rozdzielenie majątku poprzez wymienienie poszczególnych jego składników. W prawie justyniańskim dziedzica ex re certa uznawano za legatariusza

indignitas

Uznanie kogoś za niegodnego do dziedziczenia

Fideikomis uniwersalny

polegał na tym, że spadkodawca mógł poprosić spadkobiercę by ten przekazał cały majątek spadkowy innej, wskazanej osobie (od razu, albo np. za 2 lub 5 lat), formalnie tytuł dziedzica pozostaje przy tym, który został nim ustanowiony

Nasciturus pro iam nato habetur

Dziecko poczęte traktuje się jak już narodzone ilekroć chodzi o jego korzyść.

Substytucja (substitutio)

powołanie w testamencie do dziedziczenia dalszego dziedzica (substytuta) na wypadek gdyby ustanowiony przez testatora dziedzic (instytut) nie został spadkobiercą.

Substitutio vulgaris

Wskazanie jako kolejnego spadkobiercę inną osobę, gdy ustanowiony w testamencie dziedzic nie przyjmie albo nie będzie mógł przyjąć spadku. („Jeżeli Kwintus nie będzie dziedzicem, niech dziedzicem będzie Marcus”).

Substitutio pupillaris

spadkobiercą w pierwszej kolejności jest małoletni lub nasciturus, będący pod patria potestas testatora – ustanawia się substytuta na wypadek, gdyby dziedzic nie dożył pełnoletności,

Substytucja fideikomisarna w postaci fideikomisu familijnego

Spadkodawcy otrzymują majątek, jednak bez możliwości dysponowania nim w zakresie testamentu (spadkobiercy byli wyłączeni z możliwości dysponowania swoim majątkiem).

exheredatio

Wydziedziczenie

Wydziedziczenie ogólne

dotyczyło wszystkich innych krewnych (np. córka, wnuk in potestate), przybierało postać klauzuli ogólnej („pozostali niech będą wydziedziczeni”),

Wydziedziczenie imienne

ozumiane jako formalna klauzula, dotyczyło synów in postate testatora

Legat

rzymska instytucja prawa spadkowego będąca rodzajem przysporzenia ze spadku bez odpowiedzialności za długi spadkowe. egaty w odróżnieniu od mniej formalnych fideikomisów ustanawiano wyłącznie w testamencie

lex Falcidia

dziedzicowi musiała przypaść co najmniej 1/4 całego spadku – gwarancja skuteczności zapisów.

legat windykacyjny (legatum per vindicationem),

Przedmiot przechodzi na własność legatariusza w chwili otwarcia spadku, bez udziału spadkobiercy. przedmiot musiał być własnością spadkodawcy.

nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet

nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, aniżeli sam posiada.

legatach damnacyjnych (legatum per damnationem),

Legat ten wywoływał więc skutek obliga. gatariusz mógł żądać od spadkobiercy zapłaty kwoty pieniężnej albo wydania rzeczy wskazanej w zapisie.

legatum sinendi modo

obowiązywał dziedzica, aby ten pozwolił na zabranie przez legatariusza zapisanej mu rzeczy i korzystał z niej w określonym zakresie.

senatus consultum Neronianum

Ustawa senatu, dzięki której opuszczono możliwość uznania nieprawidłowo sporządzonych legatów windykacyjnych (np. gdy rzecz nie znajdowała się już w majątku spadkowym) za legaty damnacyjne.

Fideikomis syngularny

prośba dotyczyła konkretnego obiektu; nie musiał on stanowić własności testatora, jeśli jednak właściciel nie zgodził się na wydanie obiektu, zobowiązanie powstałe na skutek zapisu powierczego wygasało,

Fideikomis wolności

przyznanie wolności dotychczasowym niewolnikom; w przeciwieństwie do zwykłych wyzwoleń, patronem wyzwoleńca stawał się dziedzic, nie zaś testator; niewolnik musiał stanowić własności spadkodawcy.

Pater familias

Ojciec rodziny

Polecenia (modus)

obowiązki nakładane na beneficjentów (każda osoba żyjąca), np. opieka nad nagrobkiem. Zasadniczo modus były niezaskarżalne, a ich zastosowaniem były cele, których konstrukcja obligacyjna okazałaby się mało przydatna.

klauzulą kodycylarną

wyrażała wolę spadkodawcy, aby w razie uznania testamentu za nieważny traktować go jako kodycyl

kodycyl

nieformalna dyspozycja darowizny na wypadek śmierci (mortis causa), musiał być sporządzony w formie pisemnej.

verba

Uzewnętrznienie woli testatora przy pomocy określonych słów.

voluntas

Zamiar/wola testatora

favor testamenti

Wynika ona z szacunku dla woli zmarłego i stanowi o tym, że (jeżeli tylko to możliwe) należy dążyć do utrzymania testamentu w mocy. Uznanie testamentu za nieważny jest ostatecznością.

Plus nuncupatum, minus scriptum

reguła wyrażała postulat uszanowania woli milcząco wynikającej ze sformułowań testatora. Używana, gdy: brakowało jakiegoś elementu lub testator pominął pewne słowa

Falsa demonstratio non nocet

błędne oznaczenie nie szkodzi; regułą dotyczy zwłaszcza przypadków użycia niewłaściwych słów na określenie np. przedmiotu legatu czy też wskazania osoby dziedzica czy legatariusza.

Falsa causa non nocet

błędna przyczyna nie szkodzi; reguła dotyczy w szczególności przypadku ustanowienia legatu w określonej wysokości ze wskazaniem przyczyny takiego rozrządzenia.

Semper in dubiis benigniora praeferenda sunt

wykładnia rozrządzeń testamentowych w przypadku wątpliwości powinna być możliwie życzliwa i pobłażliwa, np. na drodze interpretacji klauzule zawierające termin bądź warunek rozwiązujący uznaje się za niedodane,

Favor libertatis

W przypadku rozrządzenia testamentowego, które dotyczyło wolności i budziło wątpliwości co do swojej skuteczności, interpretowano na korzyść wolności.

delatio

owołanie do dziedziczenia to chwila otwarcia spadku

adquisito

Nabycie spadku to odpowiedni akt osób powołanych do dziedziczenia wyrażający ich wolę bycia spadkobiercami

beneficium abstinendi

ochrona spadkobierców przed nadmiernym zadłużeniem

infamia

hańba

Problem spadku leżącego

kres między śmiercią spadkodawcy a złożeniem oświadczenia; nie można było założyć, iż spadek był rzeczą niczyją, uznano więc, iż reprezentuje on osobowość spadkodawcy

Zasiedzenie spadku

możliwość objęcia spadku we władanie w przypadku braku oświadczenia powołanych do dziedziczenia; nie wymagano ku temu uzasadnionej przyczyny ani dobrej wiary

Favor heredis

reguła, którą stosowano w momencie pojawienia się jakiś wątpliwości; interes dziedzica jest stawiany nad interesem legatariusza

cretio

formalne oświadczenie, jasny komunikat. Skutek odrzucenia spadku osiągano jedynie poprzez upływ czasu przysługującego na złożenie oświadczenia.

pro herede gestio

sposób dorozumiały, wnioskowanie o chęci bycia dziedzicem z zachowania i czynności powołanego do dziedziczenia, które wykonywać mógłby jedynie dziedzic.

nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza

powołany do dziedziczenia rozważający objęcie spadku mógł zarządzić sporządzenie urzędowego spisu aktywów i pasywów spadku - wówczas odpowiada on wyłącznie za spadek ujęty w owym spisie.

testamenti factio activa

Zdolność do bycia spadkodawcą posiadali ludzie, którzy cieszyli się zdolnością prawną, zaś do dziedziczenia testamentowego potrzebowali również zdolności do czynności prawnych.

testamenti factio passiva

Biernej zdolności do dziedziczenia beztestamentowego wymagano w momencie powołania do spadku, co zazwyczaj sprowadzało się do chwili śmierć spadkodawcy. Dziedzic testamentowy musiał ją mieć w chwili sporządzenia testamentu, powołania i nabycia.

pars legitima/portio debita

Zachowek, inaczej część należna - nie otrzymał przynajmniej 1/4 beztestamentowego udziału spadkowego. Justynian stwarza skargę o uzupełnienie zachowku, dzięki czemu nie uwzględnienie dziedzica nie unieważnia całego testamentu.

querela inofficiosi testamenti

skarga przeciwko naruszającemu powinności testamentowi - Najbliżsi, którzy zostali pominięci w testamencie na rzecz obcej osoby, występowali o skargę do urzędnika, który mógł przyznać im część spadku.

contra tabulas

Dziedziczenie przeciwtestamentowe

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potes

Nikt sam nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo.

Semel heres sempel here

raz dziedzic, zawsze dziedzic. Jeżeli ktoś raz dostaje status dziedzica, to zawsze będzie miał status dziedzica.

Ab intestato

Porządek beztestamentowy

Hereditatis petitio

skarga skierowana przeciw dziedzicom testamentowym. Środek prawny, który był oparty na ius civile.

defunctus

Testator/Spadkodawca