pojęcia

prolegomena

zawartość przedmowy wprowadzająca w treść tekstu

przedłużka (allonge)

przedłużona o szerokość książki karta papieru na której wydrukowana została tablica, mapa, nie mieszcząca się a normalnych stronach

reklamant

w rękopisach i starych drukach wyraz składki następnej powtarzany na ostatniej stronie składki poprzedniej

kustosz

oznaczenie kolejności następstwa składek za pomocą liczb (w książce drukowanej zwany sygnaturą)

rodzina kroju pisma

zbiór krojów pisma o różnej grubości, proporcji, nachyleniu ale mającym takie same cechy stylu i nazwę

Silva rerum

książka rękopiśmienna zawierająca zbiór materiałów z różnych dziedzin, wpisanych bez systematycznego porządku

tezaurus

słownik ujedoliconych terminów odpowiadającym pojęciom lub zagadnieniom wyczerpującym zakres jakiejś dziedziny i ich synonimów i wyrazów bliskoznacznych

transkrypcja

system zapisu głosek za pomocą symboli graficznych, pisownia fonetyczna

vademecum

książka zawierająca zbiór podstawowych informacji z danej dziedziny, najczęściej o charakterze praktycznym

winieta

kompozycja graficzna, oparta na motywach winorośli, umieszczona jako ozdoba książki

wyklejka

dwukartkowa składka przyklejona do pierwszego i ostatniego arkusza w twardej oprawie

wdowa

zostawienie na końcu akapitu, bardzo krótkiego najczęściej jednowyrazowego wiersza

aparat naukowy książki

dokumentacja źródłowa dołączona do tekstu głównego

szewc

pierwszy wiersz akapitu pojawiający się jako ostatni wiersz danej strony

sieroty

pozostawienie na końcu wiersza pojedynczej litery, najczęściej pełniącej funkcję spójnika

fiszka

karta służąca do robienia notatek, karta katalogowa, bibliograficzna

inedita

utwory które nie zostały wydane za życia autora, pozostające w rękopisach

bordiura

element dekoracyjny w formie ozdobnego obramowania

czcionka

prostopadłościan metalowy mający górną część uformowaną tak, że w druku daje odbitkę litery, cyfry, znaku

inskrypcja

wyryty na twardym materiale napis, występujący najczęściej na monetach, tablicach, nagrobkach

miscellanea

zbiór tekstów różnych autorów zebranych lub wydanych razem

ornament

motyw zdobniczy wykorzystywany w architekturze i sztukach plastycznych

skontrum

sprawdzenie zbiorów bibliotecznych z księgami inwentarzowymi

floratura

rozwinięta dekoracja roślinna, wypełniająca jeden lub kilka marginesów

frontispis

zdobiona karta tytułowa, zawierająca tytuł, często nazwisko autora

glif

w typografii, kształt przedstawiający w określonym kroju pisma konkretny grafem lub symbol

piktogram

znak obrazkowy, który służy do zapisu treści

szeryfy

motywy dekoracyjne, ozdabiające litery, poprzeczne lub ukośne zakończenia linii liter w kształcie kresek

wolumen

pierwotnie był to zapisany zwój pergaminu lub papirusu. to zszyty i oprawiony tom obejmujący całe dzieło, jego część lub kilka różnych dzieł

monogram

znak graficzny w postaci związanych liter lub innych znaków. wyraża na przykład nazwisko, nazwę instytucji

zakładka

tasiemka lub wstążka przymocowana do kapitałki, służąca do zaznaczenia czytanej strony, może być też kartonowa

żywa pagina

powtarzający się na każdej stronie powyżej pierwszego wiersza kolumny skrócony tytuł dzieła, jego części rozdziału lub treści strony

varia

teksty o różnej treści i charakterze, literackie i użytkowe, biblioteczne i archiwalne

transliteracja

system zapisu polegający na zastąpieniu liter jednego alfabetu literami innego alfabetu

teatralia

druki zawierające informacje o wszelkiego rodzaju widowiskach teatralnych oraz o zagadnieniach dotyczących historii teatru

doklejka

karta przyklejona do ostatniego arkusza książki, zawierająca koniec tekstu

facsimile

wierna podobizna pierwotnego dokumentu rekopiśmiennego lub drukowanego sporządzona ręcznie

lapidarium

w średniowieczu było to dzieło pseudonaukowe o rzadkich, szlachetnych, pół szlachetnych kamieniach podające informacje o ich właściwościach leczniczych, magicznych

kolofon

formuła umieszczona na końcu średniowiecznej książki

kapitałka

paseczek pleciony lub tkany umieszczony na końcach grzebietu bloku książkowego

obwoluta

okładka ochronna, koszulka, zakładana na właściwą okładkę książki. jej skrzydełka zachodzą na wewnętrzne strony okładki

polonica

dokumenty pochodzenia polskiego lub dotyczące Polski

rewers

wypełniony i podpisany przez czytelnika dowód wypożyczenia książki

majuskuły

wielkie litery, wersaliki. wszystkie litery mają taką samą wysokość

minuskuły

litery mają różną wysokość, małe litery, w druku tekstowe

glosa

objaśnienie, komentarz pojedynczego wyrazu, zdania, większego fragmentu. objaśnia tekst od strony językowej lub treściowej

errata

dołączony do książki najczęściej w postaci tabelarycznej wykaz błędów dostrzeżonych po wydrukowaniu tekstu, zaopatrzony w sprostowania

ekslibris

najczęściej graficznie skomponowana kartka z napisem lub z symbolem, wskazująca właściciela książki

palimpsest

rękopis sporządzony na pergaminie uprzednio już zapisanym, z którego dawne pismo zostało usunięte ze względów oszczędnościowych

wkładka

luźna karta, włożona do książki, zawierająca ilustrację, zakładkę, mapkę

znak wodny

widoczny pod światło na papierze zarys przedmiotów, liter, cyfr

składka

wydrukowany, sfalcowny i gotowy do szycia arkusz książki

cenzus

spis wszystkich istniejących egzemplarzy danego dzieła

cimelia

obiekty lub zbiory szczególnej wartości, specjalnie chronione i wystawione jako eksponaty muzealne

abrewitura

skrót używany w piśmiennictwie w celu zaoszczędzenia czasu i materiału pisarskiego

afisz

druk ulotny, jednostronny, dużego formatu o charakterze informacyjnym

akant

motyw zdobniczy w formie wici roślinnej, kwiatu

akcydensy

wszelkie druki, które mają charakter okolicznościowy, utylitarny

alamanach

rocznik, który zawiera dane kalendarzowe, fakty historyczne, porady

antykwa

każde pismo drukarskie proste

apokryf

tekst wątpliwego autorstwa, pochodzenia. w biblistyce utwór związany z Biblią nie uznany przez kościół za autentyczny

appendix

tekst w luźny sposób uzupełniający treść zasadniczego dzieła, wprowadzający problem dodatkowy

arabeska

ornament o układzie poziomym lub pionowym oparty na motywie stylizowanej wici roślinnej, wzbogaconej kwiatami, owocami

awers

pierwsza strona karty mieszcząca rycinę, przy monetach i medalach strona na której jest portret lub obraz

bedeker

przewodnik zawierający usystematyzowane, szczegółowe informacje o pewnej miejscowości, przydatne dla podróżujących

Broszura

cienka książka, nieoprawiona lub w miękkiej oprawie

verte (na odwrocie)

wskazówka umieszczona na skrypcie, oznaczająca, że na drugiej stronie karty znajduje się ciąg dalszy tekstu

biały kruk

książka rzadko, trudno dostępna

ligatura

połączenie dwóch sąsiadujących liter w jeden znak graficzny

iluminacja

termin stosowany dla średniowiecznego zdobnictwa książkowego, uzyskanego przez obfite stosowanie plastycznego złota

interlinia

odstęp między wierszami tekstu, w drukarstwie zwany justunkiem, w zdobnictwie książkowym wykorzystywany często dla wprowadzenia dodatkowych elementów dekoracyjnych w postaci przerywników z motywów roślinnych

inicjał

ozdobna pierwsza litera tekstu, w druku ujęta w określone pole (kwadrat, owal) lub zamykająca w sobie ilustrację

inkunabuł

druki wydane od czasu wynalezienia druku do 1500 włącznie

justowanie

wypełnienie justunkiem odstępów między wierszami, wyrazami, poszczególnymi czcionkami

kapitaliki

czcionki liter o wyglądzie wersalików, ale mające wysokość i grubość liter tekstowych

kursywa

pismo pochyłe, czcionka pochyła w prawo, używana do wyróżniania tekstu

druk ulotny

druk o objętości do 4 stron

bękart

ostatni wiersz akapitu pojawiający się na kolejnej stronie

wklejka

pojedyncza kartka, zadrukowana jedno lub dwustronnie na papierze tekstowym lub innym, zawierająca ilustrację, mapę, tabelę, wykres