obowiązkowe pojęcia na maturę

antyk

epoka literacka obejmująca lata do V w. n.e. charakteryzująca się bogactwem mitologii, dramatami i epopejami, które kształtowały myślenie i sztukę starożytnego świata

epikureizm

filozoficzno-etyczny nurt założony przez Epikura, który podkreślał, że celem życia jest osiągnięcie szczęścia poprzez filozofię. Epikurejczycy wierzyli, że brak cierpień to szczęście samo w sobie

stoicyzm

życie bez skrajnych emocji i zdolność utrzymania wewnętrznej harmonii niezależnie od warunków zewnętrznych

topos

motyw literacki lub artystyczny charakterystyczny dla damej kultury przewijający się w różnych dziełach udowadniając wzorce społeczeństwa i ciągłość myśli

prometeizm

postawa poświęcenia życia dla innych bez oczekiwania korzyści

średniowiecze

okres literacki od V do XV w. - dominacja chrześcijańskiej doktryny we wszystkich sferach życia

uniwersalizm

oparte na chrześcijaństwie ujednolicenie kultury europejskiej w średniowieczu (wspólne znaki, symbole, łacina, normy moralne)

teocentryzm

Bóg w centrum świata

augustynizm

pokusy jako największa przeszkoda w dążeniu do wiecznego życia

scholastyka

tradycja zakonna i akademicka oparta na filozofii Arystotelesa i Platona stworzona aby wyjaśniać trudne prawdy wiary chrześcijańskiej

renesans

wiek XVI, odkrywanie klasycznych wzorców, nowe perspektywy artystyczne, rozwijanie nauk humanistycznych

humanizm

nurt filozoficzny lub światopogląd oparty na racjonalnym myśleniu, który wyraża się troską o potrzeby, szczęście, godność i swobodny rozwój człowieka w jego środowiskach (społecznym i naturalnym)

reformacja

nurt epoki renesansu świadczący o przekonaniu humanistów o ich potędze i nieograniczonej wolności

antropocentryzm

filozoficzna doktryna, której przekonaniem jest to, że człowiek znajduję się w centrum wszechświata

barok

od XVI do XVIII w. w Europie, w XVIII w. w Polsce. Przepychający styl, skomplikowana struktura, głębokie emocje, rozbudowana ornamentyka

marnizm

barokowa poezja; postulował zmysłowość jako główny temat literacki. Wykwintny styl, ozdobniki retoryczne, dążenie do zaskoczenia czytelnika

sarmatyzm

początkowo był manifestacją dumy narodowej i polskiej waleczności, z czasem kojarzony z powierzchowną religijnością, zacofaniem i nietolerancyjną ksenofobią

kontrreformacja

walka Kościoła katolickiego z reformacją

oświecenie

okres literacki w XVIII wieku charakteryzujący się wiarą w rozum, naukę i postęp społeczny

racjonalizm

nurt filozoficzny, który podkreślał nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu i przykładał większą uwagę do poznania umysłowego niż zmysłowego

klasycyzm

jego głównym celem było kreatywne nawiązywanie do osiągnięć starożytności, zarówno w sferze estetyki, jak i sztuki

empiryzm

jedynym i podstawowym sposobem zdobycia wiedzy jest poznanie zmysłowe

humanitaryzm społeczny

postawa uznająca ludzką godność, równość i wolność zs podstawowe wartości

deizm

zakłada istnienie Boga, ale neguje Jego wpływ na losy ludzkie na ziemi

ateizm

neguje istnienie Boga

wolterianizm

wolnomyślicielstwo, tolerancja i powszechne prawo do swobodnego wyrażania poglądów, nawet takich, które są niezgodne z otoczeniem

sensualizm

wiara w nieograniczone możliwości poznawcze ludzkich zmysłów

libertynizm

postawa jednostki pozbawionej wartości moralnych

tabula rasa (czysta karta)

określa dziewiczy stan umysłu ludzkiego, czyli takiego, który nie został jeszcze poddany żadnym myślom świata zewnętrznego

romantyzm

I poł. XIX w. Nacisk na uczucia, wyobraźnię, indywidualizm i tęsknotę za wolnością

irracjonalizm

metafizyczny pogląd twierdzący, że świat nie ma porządku ani celu

profetyzm

praktyka osób, które twierdzą, że ich działania są skutkiem natchnienia przez Boga

mesjanizm

przekonanie o narodzie jako obdarzonym wyjątkowym przeznaczeniem czy zbawczą misją

mistycyzm

bezpośredni kontakt człowieka z Bogiem jest możliwy, gdy dusza ludzka zrezygnuje z innych pragnień i skupi się na połączeniu z boskością

historyzm

kreatywne naśladowanie stylów minionych w architekturze

winkelriedyzm

poświęcenie dla wolności i ojczyzny. Arnold Winkelried w 1386r. w bitwie pod Sempach zwrócił na siebie uwagę przeciwnika krzycząc "Droga dla Wolności" i zmierzając prosto na niego

pozytywizm

II poł XIX w. Naukowe podejście do analizy społeczeństwa, bazujące na obserwacjach i faktach

monizm

wszelki byt ma jednorodną naturę (materialną, duchową lub materialno-duchową)

scjentyzm

połączenie empiryzmu i pozytywizmu. Ściśle naukowe i racjonalne podejście do problemów

agnostycyzm

niemożliwe jest jednoznaczne stwierdzenie istnienia lub nieistnienia Boga

relatywizm

ocena prawdziwości tezy zależy od kontekstu w jakim została zawarta

młoda Polska

poszukiwanie nowych form wyrazu artystycznego, emancypacja kobiet, krytyka społeczeństwa

modernizm

dążenie do innowacji, odrzucenie tradycji, eksperymentowanie z nowoczesnymi formami

neoromantyzm

powrót do romantycznych wartości w XIX w. Zainteresowanie historią i folklorem

dekadentyzm

II poł. XIX w. Pesymizm, melancholia, krytyka społeczeństwa i dekadencja

ekspresjonizm

I poł. XX w. Silne wyrażanie emocji, deformacja formy

impresjonizm

II poł. XIX wieku, chwilowe wrażenia, światła i kolory

naturalizm

II poł XIX w. Utrwalanie wpływów warunków środowiskowych i dziedziczenia genetycznego na jednostkę ludzką prezentując brutalną rzeczywistość społeczną

secesja

XIX/XX wiek. Organiczne formy, dekoracyjność i odejście od konwencji artystycznych

symbolizm

XIX/XX wiek symbolika, metafory, unikanie jednoznacznych interpretacji

chłopomania

romantyczny ideał chłopa, symbol prostoty, siły moralnej

dwudziestolecie międzywojenne

zróżnicowane prądu artystyczne i społeczne odzwierciedlające burzliwe wydarzenia wojny

futuryzm

odejście od tradycji i skupienie się nq przyszłości

awangarda

dążenie do nowatorskich środków wyrazu i eksperymentacji

dadaizm

swoboda wyrazu, odrzucenie zasad i kanonów artystycznych XX wiek

panteizm

Bóg i natura są nieodłącznym bytem

pamflet

wiersz lub proza pełna satyrycznych docinek skierowanych pod konkretny adres

panegiryk

pochwalny utwór gloryfikujące zjawisko, osobę lub zbiorowość

poemat heroikomiczny

parodia starożytnego eposu bohaterskiego; wyniosły opis błahych wydarzeń