Makroekonomia

Produkt krajowy brutto (PKB)

Wartość rynkowa wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w kraju w danym okresie

Konsumpcja

wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi z wyjątkiem zakupu nowych domów i mieszkań

inwestycje

wydatki na zakup maszyn i urządzeń, budynków i budowli oraz zapasów a także zakupu nowych mieszkań i domów przez gospodarstwa domowe

Wydatki publiczne

Wydatki na zakup dóbr i usług przez instytucje rządowe i samorządowe

Płatności transferowe

płatności niezwiązane z zakupem dobra lub usługi

Eksport Netto

różnica między sumą wydatków poniesionych przez podmioty zagraniczne na dobra i usługi wytworzone w kraju (eksport) a sumą wydatków a sumą wydatków poniesionych przez podmioty krajowe i usługi wytworzone za granicą (import)

PKB na jednego mieszkańca (per capita)

Wartość produktu krajowego brutto danego kraju podzielona przez liczbę mieszkańców, traktowana jako miara dochodu narodowego przypadającego na jednego mieszkańca

Realny PKB

Wartość produkcji dóbr i usług w danej gospodarce skorygowana o efekt zmiany ceny

PKB w cenach stałych

wartość produktu krajowego brutto obliczona przy użyciu cen właściwych dla wybranego roku bazowego czyli skorygowana o efekt inflacji

PKB w cenach bieżących

Wartość produktu krajowego brutto obliczona przez pomnożenie wielkości dóbr i usług przez ich ceny w roku sprawozdawczym

Nominalny PKB

wartość produkcji dóbr i usług w cenach bieżących

Deflator pkb

miernik poziomu cen obliczany jako stosunek nominalnego PKB do realnego PKB pomnożony przez 100

Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI)

miara ogólnego poziomu cen płaconych przez przeciętnego konsumenta

Stopa inflacji

procentowa zmiana wskaźnika cen w stosunku do poprzedniego okresu

Wskaźnik cen dóbr produkcyjnych

miara wartości koszyka dóbr i usług kupowanych przez przedsiębiorstwa

Indeksacja

automatyczne korygowanie pewnej kwoty ze względu na inflację na mocy obowiązujących przepisów lub umowy

Nominalna stopa procentowa

stopa procentowa według której naliczane są odsetki nieskorygowane o wpływ inflacji

Realna stopa procentowa

stopa procentowa skorygowana o wpływ inflacji

Inwestycje brutto

łączne wydatki na kapitał rzeczowy w danym kraju w pewnym okresie

inwestycje netto

inwestycje brutto pomniejszone o wydatki na odtworzenie istniejącego kapitału rzeczowego

Kapitał rzeczowy

Narzędzia maszyny i urządzenia oraz budynki i budowle wykorzystywane do wytworzenia dóbr i usług

Zasoby naturalne

wszystkie wykorzystywane do produkcji dóbr i usług zasoby których źródłem jest przyroda takie jak ziemia woda czy surowce mineralne

Wiedza technologiczna

Wiedza społeczeństwa dotycząca najlepszych metod wytwarzania dóbr i usług

Efekt doganania

zjawisko polegające na tym że kraje ubogie często odznaczające się szybszym wzrostem gospodarczym niż bogate

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne

inwestycje rzeczowe w wypadku których właścicielem i zarządcą jest podmiot zagraniczny

Zagraniczne inwestycje portfelowe

inwestycje które są finansowane z funduszy zagranicznych ale znajdują się pod kontrolą podmiotów krajowych

Drenaż mózgów

emigracja dobrze wykształconych pracowników do krajów bogatych

Zasoby siły roboczej

całkowita liczba pracowników w danej gospodarce obejmująca zarówno osoby pracujące jak i bezrobotne

stopa bezrobocia

procentowy udział osób bezrobotnych w zasobie siły roboczej

współczynnik aktywności zawodowej

procentowy udział osób aktywnych zawodowo w populacji dorosłych

Naturalna stopa bezrobocia

normalny poziom bezrobocia wokół którego oscylują faktyczna stopa bezrobocia

Bezrobocie cykliczne

odchylenie stopy bezrobocia od poziomu naturalnego

Bezrobocie frykcyjne

bezrobocie wynikające stąd że ludzie potrzebują czasu na znalezienie pracy która im najbardziej odpowiada

Bezrobocie strukturalne

bezrobocie wynikające stąd że liczba miejsc pracy dostępnych na niektórych rynkach prace jest zbyt mała by każdy kto chce znalazł zatrudnienie

poszukiwanie pracy

proces selekcji ofert pracy pod kątek własnych kwalifikacji i oczekiwać

Ubezpieczenie od bezrobocia

forma ubezpieczenia społecznego zapewniająca środki na wypłatę zasiłków dla osób która utraciły pracę

Stopień uzwiązkowienia

procentowy udział członków związków zawodowych w ogólnej liczbie pracowników

Negocjacje zbiorowe

proces uzgadniania warunków zatrudnienia miedzy związkami zawodowymi a pracodawcami

System finansowy

zbiór instytucji które pomagają dopasować oszczędności jednej osoby do planów inwestycyjnych innej osoby

Rynki finansowe

instytucje finansowe za których pośrednictwem oszczędzającym mogę bezpośrednio przekazać pieniądze pożyczającym

obligacje

dłużne papiery wartościowe

Akcja

papier wartościowy stanowiący tytuł współwłasności przedsiębiorstwa

Pośrednicy finansowi

instytucje do których trafiają pieniądze oszczędzających zanim zostaną przekazane pożyczającym

Fundusz inwestycyjny

instytucja która oferuje oszczędzającym jednostki uczestnictwa a wpływy z ich sprzedaży przeznacza na zakup portfela akcji i obligacji

Swap ryzyka kredytowego

instrument finansowy stanowiący ubezpieczenie posiadacza obligacji przed ryzykiem niewykonania zobowiązania przez dłużnika

Rynek subprime

osoby które ze względu na niską wiarygodność kredytową nie były wcześniej przestrzegane przez instytucje finansowe jako potencjalni klienci

Oszczędności narodowe (oszczędności)

łączny dochód w gospodarce pomniejszony o wydatki konsumpcyjne i wydatki publiczne

Oszczedności prywatne

część dochodu która pozostaje gospodarstwom domowym po opłaceniu podatków i konsumpcji

Oszczędności publiczne

część dochodów podatkowych która pozostaje państwu po opłaceniu wydatków publicznych

Rynek funduszy pożyczkowych

rynek na którym osoby oszczędzające oferują fundusze do wykorzystania a osoby potrzebujące środków na inwestycje zgłaszają zapotrzebowanie na fundusze

Wypieranie

obniżenie poziomu inwestycji na skutek wzrostu długu publicznego

Finanse

dziedzina ekonomii zajmująca się tym jak ludzie podejmują decyzje dotyczące alokacji zasobów w czasie i jak podchodzą do ryzyka

Wartość bieżąca

kwota jaką należy posiadać dziś by przez obecnych stopach procentowych otrzymać daną sumę pieniędzy w przyszłości

Wartość przyszła

wartość jaką osiągnie w przyszłości dana suma pieniędzy przy obecnych stopach procentowych

Procent składany

zasada narastania sumy pieniędzy ulokowanej np. na rachunku bankowym zgodnie naliczone odsetki powiększające kwotę od której są naliczane

Ryzyko

prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia powodującego straty finansowe lub inne szkody

Awersja do ryzyka

niechęć do pozostawania w stanie niepewności

Dywersyfikacja

strategia ograniczenia ryzyka polegająca na zastąpieniu jednego dużego źródła ryzyka wieloma mniejszymi i niezależnymi od siebie źródłami ryzyka

Ryzyko indywidualne (niesystematyczne)

ryzyko dotyczące tylko jednego podmiotu ekonomicznego

Ryzyko zagregowane

ryzyko dotyczące w równym stopniu wszystkich podmiotów ekonomicznych

Analiza fundamentalna

analiza sprawozdań finansowych i perspektyw rozwojowych przedsiębiorstwa w celu określenia jego wartości

Hipoteza o efektywnośi rynku

Koncepcja zgodnie z którą cena aktywów odzeirciedla wszystkie publiczne dostępne informacje dotyczące ich wartości

Efektywność informacyjna

aspekt działania polegający na racjonalnym uwzględnieniu wszystkich dostępnych informacji

Błądzenie losowe

właściwość zmiennej polegająca na tym że jej wartość zmienia się w sposób nieprzewidywalny

Wymiana barterowa

Bezpośrednia wymiana jednych dóbr i usług na inne

Podwójna zbieżność potrzeb

Sytuacja gdy spotykają się dwie osoby z których każda ma na wymianą coś czego potrzebuję ta druga

Pieniądz

zbiór aktywów które ludzie wykorzystują regularnie do kupowania dóbr i usług od innych ludzi

Środek wymiany

coś co nabywca dają sprzedawcom kiedy chcą od nich kupić dobra lub usługi

Jednostka rozliczeniowa

miara służąca do określenia cen i zapisywania zobowiązań

Środek przechowywania wartości

coś co można wykorzystać do przeniesienia siły nabywczej z teraźniejszości w przyszłość

Majątek

łączne zasoby środków przechowywania wartości w tym aktywów pieniężnych i niepieniężnych

Płynność aktywów

łatwość z jaką dana składnik aktywów można zmienić na właściwy dla danej gospodarki środek wymiany

Pieniędz towarowy

pieniądz który przyjmuje postać towaru o wartości samoistnej

Pieniądz symboliczny (przymusowy)

pieniądz w postaci pozbawionej wartości samoistnej pełniący funkcję pieniądza na mocy obowiązujących przepisów

Zasób pieniądza

Ilość pieniądza krążąca w gospodarce

Gotówka

Banknoty i bilon znajdujący się w obiegu

Wkłady płatne na żądanie

środki zgromadzone na rachunkach bankowych które mogą zostać uruchomione w każdej chwili przez użycie karty debetowej lub wypisanie czeku

Bank centrlny

instytucja odpowiedzialna za regulowanie ilości pieniądza w gospodarce

Poda pieniądza

Ilość pieniądza dostępna w gospodarce

Polityka pieniężna

działania baku centralnego służące regulowaniu podaży pieniądza

Operacje rynku otwartego

transakcje kupna i sprzedaży aktywów niepieniężnych zawierane przez bank centralny z instytucjami sektora bankowego

Europejski bank centralny (EBC)

Wspólny bank centralny 18 krajów tworzących Unię Gospodarczą i Walutową

Eurosystem

Struktura założenia z EBC i banków centralnych 18 krajów tworzących Unię Gospodarczą i Walutową

Bank Anglii

Bank centralny Wielkiej Brytanii

Rezerwy

wkłady przyjęte przez bank które nie zostały zamienione na kredyty

System bankowy oparty na rezerwie cząstkowej

system w którym banki utrzymują w rezerwie tylko część depozytów

Stopa rezerwy

udział rezerwy w łącznej wartość wkładów

Mnożnik kreacji pieniądza

ilość pieniądza generowana przez system bankowy dzięki zwiększeniu rezerw o jednostkę

Bezwarunkowe operacje rynku otwartego

Transakcje sprzedaży lub zakupu aktywów niepieniężnych od sektora bankowego, którym nie towarzyszy zobowiązanie do zawarcia transakcji odwrotnej w późniejszym terminie

Transakcja z przyrzeczeniem odkupu

sprzedaż aktywów niepieniężnych przy której sprzedający zobowiązuje się do ich odkupienia po określonej cenie w ustalonym terminie

Rynek pieniądza

Rynek międzybankowych pożyczek krótkoterminowych

Stopa referencyjna

Stopa oprocentowania pożyczek krótkoterminowych udzielonych przez Europejski Bank Centralny bankom strefy euro

Stopa Repo

stopa oprocentowania pożyczek krótkoterminowych udzielanych przez Bank Anglii bankom brytyjskim

Stopa dyskontowa

stopa oprocentowania pożyczek krótkoterminowych udzielanych przez Rezerwę Federalną bankom amerykańskim

Stopa rezerwy obowiązkowej

minimalny wpływ wymagany prawem stosunek rezerwy utrzymanej przez bank do przyjętych depozytów

Toksyczne wierzytelności

dłużne papiery wartościowe (np. obligacje) i formy wierzytelności zabezpieczone na kredytach hipotecznych które w wielu wypadkach nie mogły zostać spłacone ze względu na znaczny spadek wartości rynkowej zabezpieczenia

Ilościowa teoria pieniądza

Teoria zgodnie z którą ilość pieniądza w obiegu decyduje o poziome cen a tempo wzrostu ilości pieniądza w obiegu decyduje o poziome cen a tempu wzrostu ilości pieniądza o stopie inflacji

Zmienne nominalne

zmienne wyrażane w jednostkach pieniężnych

zmienne realne

zmienne wyrażane w jednostkach fizycznych

Klasyczna dychotomia

teoretyczny podział zmiennych ekonomicznych na nominalne i realne

Płaca realna

stawka wynagrodzenia skorygowana o stopę inflacji obliczana jako stosunek stawki wynagrodzenie do ceny

Neutralność pieniężna

brak wpływu zmian podaży pieniądza na zmienne realne

Szybkość obiegu pieniądza

częstotliwość z jaką jednostka pieniądza jest używana do rozliczania transakcji

Równanie ilościowe (M*V=P*Y)

Równanie obrazujące związek między ilością pieniądza w obiegu szybkością obiegu pieniądza i wartością pieniężną dóbr i usług wytworzonych przez daną gospodarkę

Podatek inflacyjny

dochód uzyskany przez państwo w wyniku dodrukowania pieniądza

Efekt fishera

zjawisko polegające na tym że zmiana stopy inflacji prowadzi do identycznej wyrażonej w punktach procentowych zmiany nominalnej stopy procentowej

Koszt zdartych zelówek

wartość zasobów marnotrawionych przez ludzi którzy ze względu na inflacje zmniejszają trzymaną w domu ilość pieniądza

Koszt transakcji

koszt alternatywny przeprowadzenia transakcji na dowolnym rynku

Koszt zmieniania jadłospisów

koszt zmiany cen

Bilans handlu zagranicznego

różnica między wartością eksportu i importu danego kraju inaczej eksport netto

Nadwyżka handlowa

nadwyżka eksportu nad eksportem

Deficyt handlowy

nadwyżka importu nad eksportem

Zrównoważony bilans handlowy

sytuacja w której eksport i import mają jednakową wartość

Odpływy kapitałowe netto

różnica między wartością zagranicznych aktywów kapitałowych zakupionych przez podmioty krajowe a wartością krajowych aktywów kapitałowych zakupionych przez podmioty zagraniczne

Nominalny kurs walutowy

kurs po którym można wymienić walutę jednego kraju na walutę innego kraju

Aprecjacja waluty

wzrost wartości waluty mierzonej ilością obcej można za nią kupić

Deprecjacja waluty

spadek wartości waluty mierzonej ilością waluty obcej którą można za nią kupić

Realny kurs walutowy

stosunek wymiany dóbr i usług wytworzonych w jednym kraju na dobra i usługi wytworzone w innym kraju

Teoria parytetu siły nabywczej

teoria kursu walutowego zgodnie z którą ilość dóbr jaką można kupić za jednostkę danej waluty powinna być jednakowa we wszystkich krajach

Arbitraż

transakcje handlowe polegające na wykorzystaniu różnicy w cenie dobra na poszczególnych rynkach w celu osiągnięcia zysku

Wspólny obszar walutowy

obszar geograficzny obejmujący jeden lub więcej krajów w którym używa się jednej waluty

Polityka handlowa

działania państwa które wywierają bezpośredni wpływ na ilość dóbr i usług eksportowanych lub importowanych przez dany kraj

Ucieczka kapitału

nagły znaczny spadek popytu na aktywa dostępne w danym kraju

Recesja

okres spadku dochodów realnych i rosnącego bezrobocia zgodnie z definicją statystyczną recesja występuje wtedy gdy w dwóch kolejnych kwartałach tempo wzrostu gospodarczego jest ujemne

Kryzys

głęboka długotrwała recesja

Cykl koniunkturalny

wahania tempa wzrostu gospodarczego wokół trendu długookresowego

Szereg czasowy

uporządkowany chronologicznie ciąg obserwacji dotyczących wartości pewnej zmiennej w kolejnych okresach

Szczyt

punkt w którym aktywność gospodarcza osiąga maksymalny pułap i zaczyna spadać

Dno

punkt w którym aktywność gospodarcza spada do pewnego poziomu po czym zaczyna wzrastać

Regres

zjawisko polegające na tym że produkcja realna obniża się w porównaniu z poprzednim okresem

Amplituda

różnica między szczytem a dnem cyklu koniunkturalnego

Trend

kierunek przebiegu szeregu czasowego w ujęciu długookresowym

Zmienna stacjonarna

zmienna która w długim okresie cechują się stałą średnią

Zmeinna niestacjonarna

zmienna która w długim okresie cechuje się malejącą lub rosnącą średnią

Trend deterministyczny

trend który niezależnie od analizowanego przedziału czasu jest stały czyli wzrostowy albo spadkowy

Trend stochastyczny

trend w ramach którego wartość zmiennej w kolejnych okresach zmienia się w sposób losowy

Wahania łączne

równoległe wahania par zmiennych

Zmienna procykliczna

zmienna która jest dodatnio skorelowana z PKB

Zmienna antycykliczna

zmienna która jest ujemnie skorelowana z PKB

wskaźnik uprzedzający

wskaźnik który może służyć do przepowiadania zmian koniunktury

Wskaźnik opóźniony

wskaźnik którego wartość zmienia się w następstwie zmiany koniunktury

Wskaźnik zbieżny

wskaźnik który odzwierciedla aktualny stan koniunktury

Wydatki oszczędności lub inwestycji

zamierzone lub pożądane efekty działań podejmowanych przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe

Wydatki oszczędności lub inwestycje rzeczywiste

faktyczne efekty działań podjętych przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe

Wydatki autonomiczne

wydatki które nie zależą od wielkości dochodu / produkcji

Luka deflacyjna lub produktywna

dodatnia różnica między wielkością produkcji zapewniającą pełne zatrudnienie a wydatkami rzeczywistymi odpowiadającymi tej wielkości

Luka inflacyjna

ujemna różnica między wielkością produkcji zapewniającą pełne zatrudnienie a wydatkami rzeczywistymi odpowiadającymi tej wielkości

Efekt mnożnikowy

dodatkowe zmiany zagregowanego popytu występujące wtedy gdy ekspansywna polityka fiskalna prowadzi do wzrostu dochodów a tym samym również wydatkom konsumpcyjnym

Krańcowa skłonność do konsumpcji

odsetek dodatkowego dochodu który gospodarstwo domowe przeznacza na konsumpcję

Krańcowa skłonność do oszczędzania

odsetek dodatkowego dochodu który gospodarstwa domowe przeznacza na oszczędności

Realna podaż pieniądza

stosunek nominalnej podaży pieniądza do poziomu cen (M/P) określa ilość dóbr którą można kupić przy danym zasobie pieniądza

Prawo Okuna

prawo opierające się na spostrzeżeniu że w celu utrzymania stopy bezrobocia na stałym poziomie realny PKB musi rosnąć w tempie zbliżonym do potencjalnego PKB

Poziom cen

średnia cena wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danej gospodarce mierzona za pomocą wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI)lub deflatora PKB

Model zagregowanego popytu i zagregowanej podaży

model wykorzystywany przez większość ekonomistów do objaśniania krótkookresowych wahań aktywności gospodarczej wokół trendu długookresowego

Krzywa zagregowanego popytu

krzywa określająca całkowitą ilość dóbr i usług która gospodarstwa domowe przedsiębiorstwa oraz instytucje rządowe i samorządowe chcą nabyć przy danej poziomie cen

Krzywa zagregowanej podaży

Krzywa określająca ilość dóbr i usług wytwarzanych przez przedsiębiorstwa przy danym poziomie cen

Naturalny poziom produkcji

wielkość produkcji przy której wszystkie dostępne czynniki produkcji (ziemia, praca, kapitał i wiedza technologiczna) są w pełni wykorzystywane a stopa bezrobocia utrzymuje się na poziome naturalnym

Stagflacja

okres spadku produkcji i wzrostu cen

Teoria preferencji płynności

teoria zgodnie z którą stopa procentowa dąży do poziomu zapewniającego zrównanie podaży i popytu na pieniądz sformułowany przez Johna Maynarda Kaynesa

Efekt wypierania

osłabianie zagregowanego popytu związane z ograniczeniami wydatków inwestycyjnych na skutek wzrostu stopy procentowej spowodowanego ekspansywną polityką fiskalną

Automatyczne mechanizmy stabilizujące

zmiany które zachodzą w sferze polityki fiskalnej bez podejmowania przez rządzących żadnych szczególnych działań pobudzając zagregowany popyt gdy gospodarka popada w recesję

Równowaga budżetowa

sytuacja w której dochody państwa z tytułu podatków i odsetek są równe wydatkom państwa łącznie z kosztami obsługi zadłużenia

Krzywa Phillipsa

krzywa obrazująca krótkookresową odwrotną zależność między inflacją a bezrobociem

Hipoteza naturalnej stopy bezrobocia

koncepcja według której w długim okresie stopa bezrobocia zawsze powraca do swego naturalnego poziomu niezależnie od stopy inflacji

Wstrząs podażowy

zdarzenie które ma bezpośredni wpływ na koszty produkcji oraz ceny dóbr i usług powodując przesunięcie krzywej zagregowanej podaży a tym samym także krzywej Phillipsa

wskaźnik poświęcenia

wskaźnik określający procentowy spadek produkcji związany z obniżeniem inflacji o 1 punkt procentowy

Teoria racjonalnych oczekiwań

koncepcja zgodnie z którą ludzie formułując swoje przewidywania wykorzystują w optymalny sposób wszelkie dostępne informacje w tym również dotyczące polityki państwa

Teoria adaptacyjnych oczekiwań

koncepcja według której ludzie i organizacje formułują oczekiwania inflacyjne na podstawie historycznych wskaźników inflacji

Rynkowe instrumenty polityki podażowej

instrumenty służące uwolnieniu rynków w celu poprawy efektywności alokacji zasobów dzięki bardziej skutecznym sygnałom cenowym

Interwencyjne instrumenty polityki podażowej

instrumenty służące poprawie funkcjonowania rynków za pomocą inwestycji w sferze infrastruktury

Prywatyzacja

przekazanie składników majątku publicznego w prywatne ręce

Wspólny obszar walutowy

obszar geograficzny na którym funkcję środka wymiany pełni jednej waluta

Unia gospodarcza i Walutowa

Unia walutowa krajów Europejskich w której funkcję wspólnej waluty pełni euro

Unia Europejska

Rodzina demokratycznych krajów europejskich której celem jest współpraca na rzecz pokoju i dobrobytu

Jednolity Rynek Europejski

znajdująca się wciąż w fazie realizacji koncepcja wprowadzenia swobodnego przepływu siły roboczej kapitału towarów i usług na obszarze wszystkich krajów UE

Optymalny obszar walutwy

grupa krajów dla których optymalnym rozwiązaniem jest przyjęcie wspólnej waluty i utworzenie unii walutowej

Wstrząs asymetryczny

zdarzenie wywierające odmienny wpływ na zagregowany popyt lub zagregowaną podaż w poszczególnych krajach

Federalizm fiskalny

integracja polityki fiskalnej w ramach grupy państw oparta na wspólnym budżecie wspólnym systemie podatkowym i transferze środków budżetowych między krajami

Deficyt strukturalny

deficyt budżetowy który jest niezależny od cyklicznych wahań koninktury

Deficyt cykliczny

deficyt budżetowy wynikający z zakłóceń w zakresie dochodów i wydatków budżetowych związanych z "normalnymi" wahaniami koniunktury

Bańka inwestycyjna

zjawisko polegające na tym że ceny aktywów rzeczowych i papierów wartościowych wzrastają powyżej ich wartości realnej lub fundamentalnej