historia

akcja, Wisła "

akcja wysiedlenia Ukraińców z południowo-wschodniej Polski w 1947 roku. Celem było rozbicie zaplecza UPA. Przesiedlono ich na Ziemie Odzyskane.

PPR

Polska Partia Robotnicza) – komunistyczna partia założona w 1942 roku. Przejęła władzę w Polsce po wojnie. W 1948 przekształciła się w PZPR.

TRJN

(Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej) – rząd powołany w 1945 pod naciskiem ZSRR. Miał łączyć komunistów i opozycję. W rzeczywistości był zdominowany przez komunistów.

MBP

Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego) – aparat represji PRL. Zajmowało się walką z opozycją i podziemiem. Znane z brutalnych metod.

Etapy odbudowy Polski po wojnie

nacjonalizacja przemysłu, reforma rolna, odbudowa Warszawy. PRL dążyła do uprzemysłowienia. Realizowano plany trzyletnie i sześcioletnie

cechy gospodarki socjalistycznej

centralne planowanie, brak konkurencji, niedobory towarów. Dominacja państwowych przedsiębiorstw. Słaba efektywność i zadłużenie.

przyczyny marca 1968

zdjęcie "Dziadów" w teatrze i ograniczenie wolności słowa. Protesty studentów brutalnie stłumione. Kampania antysemicka i czystki.

Blok demokratyczny

sojusz partii politycznych pod kontrolą PPR w wyborach 1947 roku. Miał stworzyć pozory demokracji. W rzeczywistości służył przejęciu pełni władzy przez komunistów

obława augustowska (1945)

akcja NKWD i UB przeciwko polskiemu podziemiu na Suwalszczyźnie. Zatrzymano ok. 2000 osób, kilkuset zginęło. Uważana za największą zbrodnię komunistyczną po wojnie.

WiN

(Wolność i Niezawisłość) – organizacja niepodległościowa kontynuująca tradycje AK. Powstała w 1945 roku. Jej członkowie byli inwigilowani i represjonowani.

reforma rolna

przeprowadzona przez PKWN w 1944 r. Rozparcelowano wielką własność ziemską. Celem było zyskanie poparcia chłopów i osłabienie elit.

kolektywizacja

przymusowe łączenie gospodarstw rolnych w spółdzielnie (PGR). Opór chłopów był powszechny. W Polsce nie wprowadzono jej na masową skalę jak w ZSRR.

PGR

Państwowe Gospodarstwo Rolne) – państwowe gospodarstwa rolne tworzone przez komunistów. Często nieefektywne i źle zarządzane. Po 1989 roku wiele z nich upadło

Nacjonalizacja

przejmowanie przez państwo przemysłu i banków. Przeprowadzona po wojnie w celu budowy gospodarki centralnie planowanej. Odbierano majątki prywatne bez odszkodowań

Bitwa o handel

kampania państwa przeciw prywatnym przedsiębiorcom w handlu. Skutkowała likwidacją sklepów prywatnych. Celem było pełne podporządkowanie rynku.

UNRRA

pomoc humanitarna z USA po wojnie. Dostarczała żywność, ubrania i leki. Miała wspomóc odbudowę Europy.

plan trzyletni

1947–1949) – pierwszy plan odbudowy PRL po wojnie. Koncentrował się na przemyśle i rolnictwie. Osiągnięto poprawę warunków życia

plan sześcioletni

1950–1955) – plan industrializacji i uprzemysłowienia PRL. Budowano wielkie zakłady (np. Nowa Huta). Skutkiem był niedobór towarów konsumpcyjnych.

szybki rozwój przemysłu ciężkiego. Realizowana przez plany gospodarcze. Często kosztem poziomu życia ludności.

industrializacja

Październikowa odwilż

okres liberalizacji po 1956 r. Władysław Gomułka doszedł do władzy i ograniczył represje. Mimo to system komunistyczny pozostał.

Bikiniarze

młodzieżowy ruch kontestacji stylu życia w PRL. Ubierali się w kolorowe ubrania, słuchali jazzu. Symbol oporu wobec szarej rzeczywistości PRL

Mała stabilizacja

okres rządów Gomułki po 1956 r. Charakteryzował się względnym spokojem i stagnacją. Z czasem społeczeństwo było coraz bardziej rozczarowane.

nonkonformiści

osoby odrzucające narzucony styl życia PRL. Często związani z opozycją i kulturą alternatywną. Byli inwigilowani przez SB

partyzanci nowej fali

środowisko niezależnych artystów i intelektualistów lat 70. Krytykowali PRL poprzez sztukę, literaturę, muzykę. Ich działalność była zwalczana przez cenzurę

propaganda sukcesu

sposób komunikacji władz w latach 70. Pokazywała PRL jako kraj sukcesu i rozwoju. Przykrywała kryzys gospodarczy i społeczne niezadowolenie.

KOR

Komitet Obrony Robotników) – pierwsza legalna opozycja PRL, powstała po protestach w 1976 r. Pomagała represjonowanym robotnikom. Działała jawnie i zyskała duże poparcie.

ROPCiO

Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela) – niezależna organizacja opozycyjna. Domagała się przestrzegania praw człowieka. Prowadziła działalność informacyjną i edukacyjną

NSZZ "Solidarność"

pierwszy niezależny związek zawodowy w PRL. Powstał w 1980 roku po strajkach w Stoczni Gdańskiej. Na jego czele stanął Lech Wałęsa.

21 postulatów solidarności

postulaty strajkujących robotników w sierpniu 1980 r. Dotyczyły m.in. wolnych związków, wolności słowa i reform gospodarczych. Zostały częściowo zaakceptowane przez władzę

porozumienia sierpniowe

1980) – umowy podpisane przez strajkujących z przedstawicielami władzy. Legalizowały Solidarność i przyznawały część postulatów. Były symbolem zwycięstwa opozycji.

pluralizm polityczny

istnienie wielu partii politycznych. W PRL formalnie zakazany – dopiero w 1989 r. możliwe były pierwsze wolne wybory. Warunek demokracji.

karnawał solidarności

okres względnej wolności między sierpniem 1980 a grudniem 1981. Powstało wiele niezależnych inicjatyw. Zakończony wprowadzeniem stanu wojennego

Solidarność Walcząca

radykalna organizacja opozycyjna założona przez Kornela Morawieckiego. Działała w podziemiu po 1981 r. Domagała się całkowitego obalenia komunizmu.

Stanisław Mikołajczyk

premier rządu na emigracji i przywódca PSL po wojnie. Wszedł do Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, próbując demokratyzować kraj. Uciekł z Polski w 1947 roku, zagrożony represjami

Stanisław Radkiewicz

minister bezpieczeństwa publicznego PRL. Odpowiedzialny za represje wobec opozycji i żołnierzy podziemia. Jeden z głównych twórców aparatu terroru.

Hilary Minc

minister gospodarki PRL, autor planu sześcioletniego. Zwolennik industrializacji i modelu radzieckiego. Odpowiedzialny za centralne planowanie.

Jakub Berman

członek Biura Politycznego PZPR. Kierował propagandą i bezpieczeństwem państwowym. Jeden z architektów systemu stalinowskiego w Polsce.

Kazimierz Mijal

działacz komunistyczny, założyciel opozycyjnej Komunistycznej Partii Polski na emigracji. Krytykował PZPR za „zdradę komunizmu”. Działał z zagranicy, głównie z Albanii

Adam Michnik

historyk, publicysta, działacz opozycji. Członek KOR, więziony w PRL. Po 1989 roku redaktor naczelny „Gazety Wyborczej”.

Karol Modzelewski

historyk i opozycjonista PRL. Współtwórca listu otwartego do partii. Internowany w stanie wojennym

Jerzy Popiełuszko

ksiądz związany z „Solidarnością”, znany z patriotycznych kazań. Uprowadzony i zamordowany przez SB w 1984 roku. Symbol oporu wobec komunizmu

Andrzej Gwiazda

inżynier, współorganizator strajków w Gdańsku w 1980 r. Jeden z liderów „Solidarności”. Internowany w stanie wojennym

Anna Walentynowicz

działaczka Wolnych Związków Zawodowych, zwolniona ze stoczni – co zapoczątkowało strajk sierpniowy. Symbol oporu robotników. Zginęła w katastrofie smoleńskiej w 2010 roku.

Kornel Morawiecki

założyciel „Solidarności Walczącej”, radykalnego odłamu opozycji. Działał w podziemiu po stanie wojennym. Ojciec premiera Mateusza Morawieckiego

Stan wojenny

został wprowadzony w 1981 roku przez generała Wojciecha Jaruzelskiego w celu zdławienia opozycji, głównie Solidarności. Wiązał się z ograniczeniem praw obywatelskich, cenzurą, godziną milicyjną oraz internowaniem tysięcy działaczy. zakończony w 1983 roku.

Stefan Wyszyński

był ważnym autorytetem moralnym w czasach komunizmu. Bronił praw Kościoła katolickiego i narodu polskiego przed komunistycznymi represjami. Nazywany „Prymasem Tysiąclecia”, odegrał kluczową rolę w zachowaniu tożsamości religijnej i narodowej Polaków.

Jacek Kuroń

był jednym z głównych działaczy opozycji demokratycznej w PRL i współzałożycielem Komitetu Obrony Robotników (KOR). Wspierał robotników, działał na rzecz praw człowieka i był wielokrotnie więziony przez władze komunistyczne.

Jan Paweł II

Jan Paweł II, czyli Karol Wojtyła, został papieżem w 1978 roku jako pierwszy Polak w historii. Jego pielgrzymki do Polski w latach 1979, 1983 i 1987 wzmocniły opór wobec komunizmu i dały nadzieję milionom Polaków.