historia

1492

smierc kazimierza jagiellończyka i przejęcie tronu przez jana olbrachta

1501

aleksander 1 objął tron

1506

zygmunt stary objął tron

1514

armia dowodzona przez konstantego ostrowskiego okonała siły moskiewskie w bitwie pod orszą

1515

zjazd wiedenski podpisano traktat roztrzygający główne sporne kwestie pomiedzy obu dynastiami cesarz maksymilian 1 zlozyl zobowiazanie ze przestanie popierac glownych wrogow polski czyli wielkie ksiestwo moskiewskie i panstwo krzyzackie

zygmunt stary

zakonczyl spor krzyzacki to krol polski i wielki ksiaze litewski jego panowanie to poczatek zlotego wieku prowadzi umiejeatna polityke w celu utrzymania sojuszu z habsburgami przylaczyl do polski mazowsze jego przydomek dlatego ze mial 40 lat a zmarl 81

1525

hold pruski zlozony przez wielkiego mistrza albrechta hohenzollerna siostrzenca zygmunta starego przeszedl on na luteranizm i zostal dziedzicznym wladca prus zostal lennikiem polski

co sie zakonczylo kiedy zlozyl przysiege lenna hohenzolern

zakonczylo sie istnienie panstwa zakonnego tron mogli obejmowac tylko mescy potomkowie albrechta hohenzollerna

za krola olbrachta wyginela szlachta

wyprawa mołdawska z 1497 zakonczyla sie porazka wycofujaca sie armia polskia doznala druzgocacej kleski w bitwie pod kozminem ulegla polaczonym silom moldawian turkow i tatarow poniesione straty przyczynily sie do tego powiedzenia

1531

bitwa pod obertynem

1533

podpisano pokoj wieczysty z turcja

wilka role w polityce zygmunta starego odgrywala jego zona bona sforza

dazyla do wzmocnienia wladzy krolewskiej co prowadzilo do konfliktow ze szlachta

zygmunt august

zawarl sojusz z habsburgami nie dal sie im jednak wciagnac w wojne z turcja przedluzyl z tym krajem pokoj o 20lat

wplywy polskie nad baltykiem zygmunt sugist

august umacnial eplywy polskie nad baltykiem i z tego powodu popadl w konflikt z gdanskiem miasto lezalo na granicach krolestwa polskiego lecz nie bylo zadowolone z rozbudowy floty przez z augudts i powolanis komisji morskuej

flote polska teorzyli

kaprowie czyli licencjowani przez krola piraci i prywatni zeglarze walczacy dla niefo w zamian za lupy

walka o dominium maris baltici

w basenue morza baltyckiego zaczela rywalizacja o panowanie nad jego handlem morskim wziely w niej udzial 4 panstwa szwecja dania moskwa i polska

1563-1570

1 wojna połnocna trwala kolejne siedem lat sily moskiewskie zaatakowaly oanstwo polsko litewskie i zdobyly m in połock

1558

armia cara zajela rozlegle tereny w inflantach oraz miasta narwa i dorpat w tej sytuacji ostatni mistrz zakonu inflanckiegi gotthard kettler musiał szukac pomocy i zawarl sojusz z polska

nauczanie krolewskie

wychowawcą synow kazimierza jagiellonczyka zostal wloski humanista filip kallimach

nauka i skzolnictwo

wykszyalcenie podstawowe chlopcy uzyskiwali w szkolach parafialnych uczono tam laciny pisania czytania oraz rachunkow. odpowiednik szkol srednich nowy typ szkoly gimnazjum humanistyczne uczono bieglego czytania pisania i mowienia po lacinie

nauka i skzolnictwo dalej

w okresie reformacji powstaly gimnazja w gdansku toruniu i elblagu nauczani tam o duchu protestantyzmu potrm zakladano pierwsze katolickie kolegia jezuickie

rola uczelni wyzszych

role uczelni wyzszych odgrywaly akademie w krakowie wilnie i zamosciu oraz ariańska w rakowie ksztalcono tylko chlopcow pochodzenia ze szlachty lub z mieszczanstwa dziewzcynki z rodzin szlacheckich i mieszczanskich mogly liczyc tylko na wyksztalcenie dom

mikolaj kopernik

przelomiwe odkrycie w dzidzujie astronomi w 1543 oglosil teorie heliocentryczna a tomasz kłos napisał w medycynie osiągnięciami pochwalić się mogli lekarze polskich krolow

wojcuech iczko

stworzyl termitologie medyczna w j polskim badal takze lecznicze wlasciwosci wod mineralnych i propagowal aktywnosc gizyczna

bernard wapowski

pioner polskiej kartografi opracowal pierwsze drukowane mapy polski i eurooy wschodniej

maciej z miechowa

traktat o dwoch saramacajach zawarl naukowy opis ziemnpolskich i europy wschodniej

marcin kromer

wydal pi lacinie krojike ktora kiala cudzodziemcom przybluzyc dzieje polski

marcin bielski

napisal kroniki wszystkeigo swiata

biernat z lublina

autor jednych z pierwszych ksiazek drukowanych po polsku

mikolaj rej

ojceic polskiej li te artury slawil idal zycia ziemianskiego na wsi

oprocz literatury pieknej narodzila sie

literatura sowizdrzalska tworcy anonimowi poslugiwali sie bowiem rubasznym humorem i szyderstwem mizna bylo odslonic nawet najbardziej wstydliwe przywary wladcow

andrzej frycz modrzewski

traktat o poprawie rzeczypospolitej ksiag piec inspirowal sie antyczna mysla wrystotelesa i cycerona w jego dziele pojawily sie projekty doglebnych reform ustroju panstwa a takze wezwanie do tolerancji

stanislaw orzechowski

uznawal jedynie szlachte zwlaczal w swoich pismach innowiercow a w spisanych mowach turcyku wzywal do podjecia krucjat przeciw muzulmanskiej turcji

wawel pozar

pizar w 1499 okazja na odbudowanie rezydencji krolow polski w stylu renesansowym prace trwaly a apaniwanua zygmunta starego renesansowy dzidziniec zamku wokol ktorego wzniesiono wielopoziomowe kruzganki o ksztalcie arkad czyli slupow polaczonych lukiem

kaplica zygmuntowska

kopula beben kaplica inicjal

filar swobod szlacheckich bylo

prawo osobistej i majatkowej nietykalnosci

w 1454

mlodszy syn jagielly kazimierz jagelonczyk aby zapewnuc sobie udzial szlachty w wojnie 13letniej nadal jej przywilej cerekwicko nieszawski

przywilej cerekwicko-nieszawski

od jej zgody uzaleznialy nakladanie przez wladce nieych podatkow uchwalenie praw i zwolywajie pospolitegi ruszenia

szlachta uzyskala przywilej sadowy

zgodnie z ktorym krol wycofal sie z rozstrzygania sporow miedzy szlachta a jej piddanymi oznaczalo to przejecie wladzy sadowniczej nad chlopami przez szlachte

prawo ziemskie

szlachcice traktowani o wiele lagodniej niz czlinkowie nizszych stanow np za zabojstwo chlopa na szlachcica nakladani kare grzywny a za to mieszczanina lub chlopa ktory to popelnil skazywani na smierc

szlachta

nie wolno bylo torturowac kare smietci wykonywani w sposob hinorowy poprzez sciecie mieczem

izba poselska

posiadala wybieralna reprezentacje stanowa uczestniczasca w ustanaianiu prawa panstwowego byla ona tez elementem parlamentu ktory nosil nazwe sejm walny

sejm walny

skladal sie z trzech stanow sejmujacych krola izby poselskiej i senatu najwyzsza instancja byl krol ktory zwolywal sejm i mu przewodniczyl

sejm zwyczajny

mial obradowac co dwa lata przez szesc tygodni odbywal sie jesiennia lub zima w razie wybuchu wojny zwolywano sejm nadzwyczajny

1505

nihil novi zabezpieczala stan szlachecki przed przeprowadzeniem z zaskiczenia jakichkolwiek zmian ustrojowych

elekcyjnisc tronu

wybor krola przez szlachte

nobilizacja

uszlachcenie w uznaniu wyjatkowych zaslug lub tez dzieki osiagnueciu bogactwa

szlachcic na zagrodzie rowny wojewodzie

mimo rozwarstwienia majatkowego wewnatrz stanu szlacheckiego obiwiazywala zasada rownisci

magnateria

najwyzsza i najbigatsza warstwa szlachecka

szlachta srednia

dysponowala majatkami ziemskimi od jednej do kilkanastu wsi

szlachta zagrodowa

najliczniejsza grupa stanu wlasciciele pojedynczych gospodarstw

golota

najubozsza czesc szlachty i nie posiadala majatkow podejmowali sluzbe na dworach i w armiach magnatow

1537

wojna kokoszowa doszlo do rokoszu czyli zbrojnego wystapienia szlachty przeciw wladcy w imie obrony obowiazujacych praw

ruch egzekucyjny

zorganizowala szlachta domagala sie zwrotu bezprawnie przetrzymywanych dobr krolewskich

jursydykcja

prawo do sadzenia przez okreslona instytucjr

luteranizm w polsce

najpierw praktykowano potajemnie ale wkrotce wielu ksiezy i katolikow porzucilo katolicyzm i stali sie pastorami koscioly zamieniano w zbory

bracia polscy - arianie

do prekursorow nowego wyznania nalezal piotr z goniadza ktory opowiadal sie za odrzuceniem wiary w boskosc chrystusa i dogmatu obistnienir trojcy sw

faust socyn

wyzsza uczelnia arianska akademia rakowska najwazniejsza postac z itali to faust

1570

ugoda sandomierska (porozumienie przedstawicirli roznych wyznan prorestanckich)

mwnonici

odlamek anabaptystow uciekli ze swojej ojczyzny niderlandow przed przesladowaniami religijnymi

stanisla hozjusz

w 1564 biskup stanisla hozjusz sprowadzil do polski jezuitow juz rok pozniej zgromadzenie to zalozylo w braniewie kolegium

kontrreformacja dzialania kosciola katolickiego

biskupi rozpiczeli regularne wizytacje swoich diecezji zaczeto zakladac seminaria duchowe w celu kaztalcenia ksiezy nakazano im systematyczne gloszenie kazan i dbanie i pibiznosc wiernych

1596

unia brzeska powstal koscil greckokatolicki

unici to zwolennicy uni

uznali eladze papieza liturgie odprawiali tak jak dawniej e jezyku staro cerkiewno sloeiandkim zachwsli tradyxyjna forme mszy

partacze

mieli niska jakosc produktow

glowne zrodlo bogactwa handlu gdanskiego

hurtowy handel zbozem

kupcy gdanscy korzystali z prawo o gosciach

w miescie nikt poza nimi nie mogl sprzedawac towaru bezposrednio obcemu kupcowi

folwarki

dyze gospodarstwa rolne opierajace sie na pracy chlopow

1569

unia lubelska

zgodnie z ustaleniami uni lubelskie

powstalo nowe pansteo rzeczypospolita obojga narodow polska i litwa mialy wspolnego wladce powolano jeden sejm walny

smierc zygmunta augusta oznaczala

bezkrolewie zawiazano konfederacje kapturowe czyli szlachty przejmujace wladze w okregach sejmikowych

w zastepstwie za zmarlego krola urzad unterrexa objo

jakub uchanski

przebueg pierwszej elekcji piec kandydatow

jan 3waza-szwedzki. car rosyjski iwan IV grozny kaiaze pruski albrecht 2 hohenzollern syn cesarza ernest habsburg henryk walezjusz

krolem zostal

henryk walezy

1529

przylaczenie mazowsza do polski

hetman

glowni dowodcy sil zbrojnych