g

„Jej pierś była odkryta, nie z dumy uwodzenia, ale z tępą, bydlęcą obojętnością bezmyślnego nawyku”.

“Her breast was uncovered, not with the pride of seduction, but with the dull, bovine indifference of mindless habit.”

oszustwo niweczy wszystko

fraus omnia corrumpit

najbliższy rodzaj

Genus proximum

różnica gatunkowa (rodzajowa, specyficzną

differentia specifica

Harmonia przedustawna określenie wprowadzone przez G.W. Leibniza na oznaczenie z góry ustanowionego przez Stwórcę porządku w świecie, dzięki któremu monady, mimo że nie mogą wzajem na siebie oddziaływać, tworzą porządek i harmonię.

harmonia praestabilita, pre-established harmony.

Teraźniejszość nie ma rozciągłości [trwałości]. W momencie, gdy próbujemy ją uchwycić, już przechodzi w przeszłość. Dlatego poznanie (i wrażenia zmysłowe) zawsze odnoszą się do „już minionego”, a nie do „czystego teraz”.

The present has no extension [no duration]. At the very moment we attempt to grasp it, it already slips into the past. Hence, cognition (as well as sensory impressions) always refers to what has already elapsed, never to the “pure now.”

Nie ma naturalnej tożsamości między falą elektromagnetyczną a dźwiękiem, ale istnieje możliwość fenomenalnej interpretacji, dzięki której umysł doświadcza fal jako dźwięku.

“There is no natural identity between an electromagnetic wave and sound, but there exists the possibility of a phenomenal interpretation through which the mind experiences the waves as sound.

„Zmysły nie przekazują rzeczywistości takiej, jaka ona jest sama w sobie, lecz generują fenomenalne raporty konstruowane przez podmiot postrzegający.”

“The senses do not report reality as it is in itself, but rather generate phenomenal reports constructed by the perceiving subject.”

teza o względności poznania nie jest tezą filozoficzną a jest teza naukowa

the thesis on the relativity of knowledge is not a philosophical thesis but a scientific thesis

„Teza o względności poznania nie należy do filozofii, lecz stanowi twierdzenie naukowe, oparte na badaniach empirycznych, a nie na spekulacjach metafizycznych”.

“The thesis of the relativity of cognition does not belong to philosophy but rather constitutes a scientific claim, grounded in empirical inquiry rather than metaphysical speculation.”

„Tezy o względności poznania nie należy traktować jako propozycji filozoficznej, lecz jako twierdzenie naukowe, osadzone w empirycznych ramach epistemicznych, a nie w domenie spekulatywnej metafizyki”.

“The thesis of the relativity of cognition should not be regarded as a philosophical proposition but as a scientific claim, situated within an empirical epistemic framework rather than within the domain of speculative metaphysics.”

Nie mamy bezpośredniego dostępu do świata samego w sobie; poznajemy go zawsze wyłącznie za pośrednictwem idei.

We do not have direct access to the world itself; we always come to know it only through the mediation of ideas.

nazwy istnieją jako wieczne idee

names exist as eternal ideas

nazwy oznaczają formy istniejące w rzeczach

names signify forms that exist in things

BYT JEDNOSTKOWY istota indywidualna, istota szczególna, istota pojedyncza

individual being, particular being, singular being

nazwy własne nie są bytami rzeczywistymi (nie posiadają realnego bytu)

Proper names do not possess real being."

Nazwy istnieją tylko jako konstrukcje językowe, nie jako byty realne.

Names exist only as linguistic constructs, not as beings in reality.

DUPLEX VERITAS teoria podwójnej prawdy. doktryna podwójnej prawdy

the theory of double truth. the doctrine of double truth

Awerroistyczna doktryna podwójnej prawdy

The Averroist doctrine of the double truth

„Nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę”. (Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem

"Entities should not be multiplied beyond necessity." (Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem

postrzeganie rzeczywistości / prawdziwego życia

perceiving the reality / real live

podmiot postrzegający

perceiving subject

względność poznania

relativity of cognition

spekulacja metafizyczna

metaphysical speculation

twierdzenie naukowe

scientific claim

metafizyka spekulatywna

speculative metaphysic

alternatywny

alternate

alternatywna rzeczywistość

alternate reality

teoria kwantowa

quantum theory

świat kwantowy

quantum world

relatywność epistemiczna, relatywność wiedzy

epistemic relativity, relativity of knowledge

Pewnego dnia odkryjesz, że słowa mają swoje dosłowne znaczenie dagna taggart

You should one day discover that words have their literal meaning.

„językowy obraz faktów” to werbalne przedstawienie zdarzeń i stanów rzeczy w realnym świecie. wersja logiczną

A linguistic picture of facts is a verbal representation of events and states of affairs in the real world.”

„jezykowy obraz faktów” oznacza ubranie w słowa rzeczywistych wydarzeń i sytuacji — opisanie rzeczywistości za pomocą języka.” (tłumaczenie potoczne)

“A linguistic picture of facts’ means putting real events and situations into words — describing reality in language.”

potocznie: werbalny obraz rzeczywistości / językowe odbicie rzeczywistości.

a verbal picture of reality / language-based reflection of reality.

lingwistyczna reprezentacja rzeczywistości (naukowo)

linguistic representation of reality

filozoficznie / logicznie: językowe odwzorowanie rzeczywistości

the linguistic mapping of reality / the language-mediated representation of reality

rzeczywistość pozajęzykowa (logiczno- filozoficznie)

non-linguistic reality / reality beyond language

rzeczywistość pozajęzykowa (naukowo)

extralinguistic reality

rzeczywistość poza językiem (potocznie)

reality outside language

winny przez kontakty, powiązania, stowarzyszenie

guilty by association

POMYŁKA KATEGORIALNA (Błąd kategoryzacyjny) polega na mieszaniu odrębnych porządków rzeczywistości i stosowaniu pojęć do rzeczy, do których logicznie nie mogą one należeć.

a category mistake (category error) confuses distinct orders of reality and applies concepts to things to which they cannot logically belong.

empiryczne ramy epistemiczne

empirical epistemic framework

empiryczny paradygmat poznawczy

empirical paradigm of cognition

„W moim umyśle są tylko idee; nic poza nimi nie odpowiada światu zewnętrznemu.” BERKLEY

“There are only ideas within my mind; nothing beyond them corresponds to an external world.” BERKLEY

Zakładał, że przedmiot poznania nie istnieje poza świadomością, lecz jest immanentny aktom poznawczym – to znaczy, że „byt przedmiotu” mieści się wewnątrz samego doświadczenia

It assumed that the object of cognition does not exist outside consciousness, but is immanent to the acts of knowing – that is, the ‘being of the object’ is contained within the very experience itself.”

prawda zaczyna się w bycie a dopelnia w sądzie

truth begins in being and is completed in judgement

Realizm metafizyczny to pogląd, że istnieje rzeczywistość całkowicie niezależna od ludzkiej myśli, języka czy schematów pojęciowych. Byty, fakty i struktury świata istnieją „same w sobie”, niezależnie od tego, czy są postrzegane, czy opisywane.

Metaphysical realism is the view that there exists a reality entirely independent of human thought, language, or conceptual schemes. Entities, facts, and structures of the world subsist “in themselves,” regardless of whether they are perceived or describ

Niezależność ontologiczna: świat istnieje niezależnie od podmiotu poznającego.

Ontological independence: the world exists independently of the knowing subject.

Obiektywność prawdy: stwierdzenia są prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy odpowiadają temu, jak rzeczy się mają (klasyczna teoria korespondencji prawdy)

Objectivity of truth: statements are true if and only if they correspond to the way things are (the classical correspondence theory of truth)

Uniwersalność rzeczywistości: rzeczywistość nie jest konstrukcją językową ani społeczną; język i poznanie jedynie ją opisują lub mapują.

Universality of reality: reality is not a linguistic or social construct; language and cognition merely describe or map it.

Każdy zbiór zadań jest prawdziwy, o ile nie zawiera sprzeczności.

Every set of propositions is true insofar as it does not contain a contradiction.

śmierć jest niezrozumiała (niepojęta) ale można się z nią pogodzić

death is incomprehensible but you can make a peace with that

Prawo jest ze swej natury performatywne, istnieje tylko dlatego, że słowa mają siłę performatywną w ramach odpowiednich instytucji i kontekstu.

law is, by its very nature, performative, it exists only because words have a performative force within the proper Institutions and context.

Nasze wypowiedzi nigdy nie są czystymi opisami, zawsze są, w pewnym stopniu, aktami performatywnymi.

our utterances are never pure descriptions, they are always, in some degree, performative acts.

nazwy istnieją jako wieczne idee

names exist as eternal ideas

Monizm rodzajowy (łac. monismus generis) – stanowisko filozoficzne głoszące, że istnieje tylko jeden rodzaj bytu, do którego ostatecznie można sprowadzić wszystkie inne rzeczywistości.

Generic monism (Latin: monismus generis) is a philosophical position which holds that there is only one kind of being, to which all other realities can ultimately be reduced.

zasada wszelkiej rzeczywistości (arche)

principle of all reality (arche)

Apeiron (bezgraniczny) jako zasada: Jest to nieograniczone, niewyczerpane źródło, z którego wszystkie rzeczy powstają i do którego powracają.

The Apeiron (boundless) as the principle: It is the indefinite, boundless, and inexhaustible source from which all things arise and into which they return.

„Jeżeli nie silimy się wyrazić tego, co niewyrażalne, nic się nie zatraca. To, co niewyrażalne, zawarte jest bowiem — niewyrażalnie— w tym, co zostało powiedziane.”

“If we take care not to try to express the inexpressible, nothing gets lost. The inexpressible is – inexpressibly – contained in what has been expressed.”

„Jej pierś była odkryta, nie z dumy uwodzenia, ale z tępą, bydlęcą obojętnością bezmyślnego nawyku”.

“Her breast was uncovered, not with the pride of seduction, but with the dull, bovine indifference of mindless habit.”

logika rozmyta

fuzzy logic

DOSŁOWNA WYPOWIEDŹ odnosi się więc do sytuacji, w której mówca używa słów zgodnie z ich standardowym, słownikowym znaczeniem, a nie metaforycznie, ironicznie czy w przenośni

LITERAL UTTERANCE refers to a situation in which the speaker uses words according to their standard, dictionary meaning, and not metaphorically, ironically, or figuratively.

„Byt jest, a niebyt nie istnieje” klasyczna formuła ontologii parmenidejskiej (PARMENIDES Z ELEI)

Being is, and non-being is not” is the classical formula of Parmenidean ontology

Ontologia Parmenidowska: wyraża przekonanie, że byt koniecznie istnieje i nie może nie istnieć, podczas gdy niebyt (nicość) jest niemożliwy, niepojęty i niewyrażalny.

Parmenidan ontology: expresses the conviction that being necessarily exists and cannot not exist, whereas non-being (nothingness) is impossible, inconceivable, and inexpressible.

uprzedzenia klasowe

classist prejudice

etykietowanie rasowe

racial labeling

Godność jest ontologicznie pierwotna (uprzednia) w stosunku do całego porządku prawnego.

Dignity is ontologically prior to the entire legal order.

„Godność człowieka jest ontologicznie wcześniejsza niż cały porządek prawny i stanowi jego fundamentalną podstawę; prawo nie tworzy godności, lecz musi ją uznawać i chronić jako wewnętrzną i niezbywalną wartość osoby ludzkiej”.

“Human dignity is ontologically prior to the entire legal order and constitutes its fundamental basis; law does not create dignity but must recognize and protect it as the intrinsic and inalienable value of the human person.”

przewaga konkurencyjna

competitive advantage

Realizm metafizyczny (ontologiczny) – świat istnieje niezależnie od tego, czy jest on postrzegany i o nim myślimy.

Metaphysical (ontological) realism – the world exists independently of whether it is perceived or thought about.

Realizm epistemologiczny – poznanie umożliwia (przynajmniej częściowy) dostęp do obiektywnej rzeczywistości.

Epistemological realism – cognition affords (at least partial) access to an objective reality.

Realizm naukowy – teorie naukowe, zwłaszcza te zakładające istnienie bytów nieobserwowalnych (takich jak atomy czy elektrony), odnoszą się do faktycznie istniejących składników świata, a nie do czysto instrumentalnych fikcji.

Scientific realism – scientific theories, especially those postulating unobservable entities (such as atoms or electrons), refer to actually existing constituents of the world rather than to mere instrumental fictions.

Realizm koncepcyjny (uniwersalia) – w średniowiecznej debacie na temat uniwersaliów realizm utrzymywał, że ogólne pojęcia, np. ludzkość, posiadają realną egzystencję i nie są jedynie nazwami (w przeciwieństwie do nominalizmu).

Conceptual realism (universals) – in the medieval debate on universals, realism maintained that general concepts, e.g. humanity, possess real existence and are not merely names (as opposed to nominalism).

Realizm moralny – wartości moralne istnieją obiektywnie, niezależnie od opinii kulturowych i subiektywnych.

Moral realism – moral values exist objectively, independently of cultural or subjective opinion.

Realizm semantyczny – prawda polega na zgodności zdań z faktami, a prawdziwe stwierdzenia opisują rzeczywistość taką, jaka jest.

Semantic realism – truth consists in correspondence between propositions and facts, and true statements describe reality as it is.

Realizm w filozofii to stanowisko, zgodnie z którym rzeczywistość istnieje niezależnie od podmiotu poznającego (umysłu, świadomości lub języka).

Realism in philosophy is the position according to which reality exists independently of the knowing subject (mind, consciousness, or language).

realizm w filozofii: Byty, fakty i stany rzeczy posiadają obiektywny sposób istnienia i nie dają się sprowadzić do samych konstrukcji świadomości lub konwencji językowej.

realism in philosophy: Entities, facts, and states of affairs possess an objective mode of being and are not reducible to mere constructs of consciousness or linguistic convention.

Natywizm – doktryna w filozofii i epistemologii, która głosi, że pewne idee, struktury poznawcze lub zasady są wrodzone, a nie nabyte poprzez doświadczenie.

Nativism – in philosophy and epistemology, is the doctrine that certain ideas, cognitive structures, or principles are innate rather than acquired through experience.

Empiryzm genetyczny – stanowisko epistemologiczne i psychologiczne, które zakłada, że wszelka wiedza, zdolności poznawcze i formy intelektu powstają w wyniku doświadczenia, a umysł człowieka w momencie narodzin jest czystą kartą („tabula rasa”).

Genetic empiricism – an epistemological and psychological position which holds that all knowledge, cognitive capacities, and forms of intellect arise through experience, with the human mind at birth being a tabula rasa (“blank slate”).

nieistnienie realne nie musi oznaczać niebytu absolutnego

“Real non-existence does not necessarily imply absolute non-being.”

„Fakty są czysto opisowymi stanami rzeczy i same w sobie nie posiadają żadnej mocy normatywnej; nie mogą stanowić podstawy do roszczeń wartościujących lub normatywnych (rozróżnienie co jest, a co powinno być)”.

“Facts are purely descriptive states of affairs and, in themselves, possess no normative force; they cannot yield evaluative or prescriptive claims (is–ought distinction).”

Bonum est quod omnia apetyt. 📌 Dobro jest tym, czego pragnie wszystko.

Bonum est quod omnia appetunt. The good is that which all things desire.

Sądów wartościujących nie można kwalifikować pod względem prawdziwości; odnoszą się one do wartości, a nie do faktów.

Evaluative judgments cannot be qualified in terms of truth; they pertain to value, not to fact.

Kognitywizm aksjologiczny utrzymuje, że sądy wartościujące mogą być prawdziwe lub fałszywe, a zatem posiadają status poznawczy, tak samo jak zdania opisowe.

Axiological cognitivism maintains that evaluative judgments can be either true or false, and thus possess a cognitive status, in the same way as descriptive propositions.

Prawo jest rozkazem rozkazodawcow, którzy nie podlegają żadnym rozkazom – John Austin

Law is the command of the uncommanded commanders of society - John Austin

teza społeczna - dotyczy genezy jak powstaje 0rawon

the social thesis

teza o rozdzielności

the separability thesis

To jest prawo, więc jest takie, jakie być powinno.

This is the law, therefore it is what it ought to be. hart

to nie powinno być prawem, więc tak nie jest

this ought not to be the law therefore it is not Jeremy Bentham

Inkluzywny pozytywizm prawny (niekiedy nazywany inkorporacjacjonizmem) to pogląd, który zakłada, że chociaż prawo opiera się na faktach społecznych, zasada uznawania danego systemu prawnego może uwzględniać kryteria moralne w testach ważności prawa. hart

Inclusive legal positivism (sometimes called incorporationism) is the view that while law is fundamentally grounded in social facts, the rule of recognition of a given legal system may incorporate moral criteria into the tests of legal validity.

Restrykcyjny pozytywizm (nazywany również ekskluzywnym pozytywizmem prawnym lub twardym pozytywizmem) to stanowisko w filozofii prawa, które głosi, że kryteria identyfikacji prawa muszą opierać się wyłącznie na faktach społecznych. Jozef Raz

Restrictive positivism (also called exclusive legal positivism or hard positivism) is a position in the philosophy of law which holds that the criteria for identifying what counts as law must be entirely based on social facts

Pozytywizm restrykcyjny – względy moralne nigdy nie mogą być częścią kryteriów ważności prawa. Prawo jest rozumiane jako kwestia źródeł, a nie zalet. Joseph Ratz

restrictive positivism - moral considerations can never be part of the criteria of legal validity. Law is understood as a matter of sources, not merits.

Pozytywizm restrykcyjny – prawo musi opierać się wyłącznie na faktach społecznych (takich jak uchwalenie przez organ ustawodawczy lub ogłoszenie w oficjalnym rejestrze).

Restrictive positivism - law must be entirely based on social facts (such as enactment by a legislative authority or promulgation in an official register).

nieobserwowalne byty

unobservable entities

wartość wewnętrzna

intrinsic value

motywacja wewnętrzna

intrinsic motivation

właściwość wewnętrzna/ istotną/ immanentna

intrinsic property

dysonans poznawczy

cognitive dissonance

umiejętności poznawcze

cognitive skills

zdolności poznawcze

cognitive capacities

Bezradność intelektu w uchwyceniu istoty doświadczenia

The helplessness of the intellect in grasping the essence of experience.

przejść do rzeczy

cut to the chase

zredukować coś

cut down on sth

Wizja Derridy: jeśli nasze ścieżki doświadczeń są różne, to nasze umysły również są różne.

Derrida’s vision: if our paths of experience are different, then our minds are different as well.

Racjonalizm opiera się na założeniu, że nasz rozum posiada wiedzę niezależną od zewnętrznego doświadczenia.

Rationalism is based on the idea that our reason possesses knowledge independent of external experience.

egzystować, utrzymywać się prz życiu, istnieć

subsist

zasiłek na utrzymanie

subsistence allowance

Wiara jest słuszną myślą, którą powtarzamy wielokrotnie, aż stanie się prawdą.

a belief is a just thought that we think repeatedly until it becomes truth.

„To nie jest przeszłość, jeśli nie jest skończona”

“It's not the past if it's not finished,"

abstrakcyjna koncepcja człowieczeństwa

abstract concept of humanity

koncepcja abstrakcyjna, pojęcie abstrakcyjne

abstract concept, abstract notion