Biologia pojęcia

Akomodacja oka

Przystosowanie się oka do widzenia przedmiotów dalekich lub bliskich

Allele

Różne formy genu leżące w tych samych miejscach w parze chromosomów homologicznych, niosące informację dotyczącą tej samej cechy

Amylaza

Enzym produkowany na przykład przez trzustkę, umożliwia trawienie cukrów

Anabolizm

wszystkie procesy syntez w komórkowym metabolizmie wymagające dostarczenia energii

Autosomy

wszystkie chromosomy oprócz chromosomów płci

Autotrofy

organizmy samożywne

Anafaza

faza występująca w podziale mitotycznym i mejozie, nastepuje podział centromerów i rozchodzenie sie chromatyd lub chromosomów do przeciwlgłych biegunów

Antropogeneza

teoria ewolucyjnego powstawania człowieka

Aparat Golgiego

organellum kumulujące substancje produkowane w innych rejonach cytoplazmy, umożliwia wydalenie tych substancji na zewnątrz komórki

Chityna

cukier złożony, który występuje w pancerzach stawonogów i w ścianach komórkowych grzybów

Chondrocyty

komórki tkanki chrzęstnej

Chromatyda

połówka chromosomu

Delecja

wypadnięcie jednego bądź więcej nukleotydów. (mutacja genowa)

Dymorfizm płciowy

różnice miedzy samcem a samicą

Fibrynogen

białko, które uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi

Inwersja

występuje, gdy chromosom pęknie w dwóch miejscach, a wyodrębniony odcinek zostaje włączony ponownie, ale odwrócony o 180 stopni.

Nefron

podstawowa jednostka budująca nerkę

Osseina

organiczna substancja międzykomórkowa tkanki kostnej, zapewniająca kości elastyczność i wytrzymałość

Partenogeneza

dzieworództwo, z powodu braku zapłodnienia, polegająca na rozwoju osobników potomnych z komórki jajowej bez udziału plemnika.

Hermafrodytyzm

obojnactwo, dwupłciowość

Takson

jednostka zdefiniowana w systematyce organizmów jako grupa organizmów (populacja lub grupa populacji) zwykle uznawanych za filogenetycznie spokrewnione, wyróżniających się konkretną cechą różniącą je od innych jednostek taksonomicznych

Zapłodnienie podwójne

Polega na wprowadzeniu do woreczka zalążkowego dwóch komórek plemnikowych: 1 łączy się z komórką jajową, tworząc zygotę,2 z komórką centralną woreczka zalążkowego, w rezultacie czego powstaje triploidalne bielmo.

Mikoryza

współżycie korzeni lub innych organów, a nawet nasion roślin naczyniowych z grzybami

Homeostaza

zdolność utrzymywania stałości parametrów wewnętrznych w systemie

Allelopatia

szkodliwy lub korzystny wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny danego gatunku lub pochodzących z rozkładu tych roślin

Gametofit

haploidalne stadium przemiany pokoleń

Gutacja

zjawisko wydzielania kropel wody przez szparki wodne liści wskutek parcia korzeniowego

Hydrofity

rośliny wodne, żyjące pod wodą, z liśćmi pływającymi na powierzchni wody i kłączem zakotwiczonym na dnie

Kutykula

zwana też nabłonkiem, jest to cienka warstwa kutyny, która pokrywa zewnętrzną powierzchnię liścia (skórkę), owocach i zielonych łodygach. Podstawową funkcją kutykuli jest zabezpieczenie rośliny przed nadmierną utratą wody i promieniami nadfioletowymi.

Liścień

to pierwszy liść rośliny nasiennej. Liścień nie powstaje w pąku kwiatowym, ale jeszcze w rozwijającym się zarodku. W niektórych wypadkach liścienie są grube i pełnią funkcję organów spichrzowych

Plazmoliza

tracenie wody w komórce przez zanurzenie jej w roztworze hipertonicznym

Gatunek synantropijny

gatunek zwierzęcia lub rośliny, który wykorzystuje bliskość siedlisk ludzkich z korzyścią dla siebie

eutrofizacja

proces wzbogacania się zbiorników wodnych w substancje odżywcze — pierwiastki biogenne, głównie azot i fosfor, także potas i sód, powodujący nadmierną produkcję biomasy glonów

Przemiana pokoleń

cykl życiowy organizmu, w którym pokolenie rozmnażające się płciowo występuje na przemian z pokoleniem rozmnażającym się bezpłciowo

Zoochoria

jeden ze sposobów rozprzestrzeniania nasion roślin. Rozprzestrzenianie diaspor roślin przez zwierzęta, np. przyczepione do sierści, albo przez zjadanie i późniejsze wydalanie

Sporofit

diploidalne stadium w przemianie pokoleń rośliny. U roślin naczyniowych sporofit jest znacznie większy niż gametofit, jest też stadium zdolnym do samodzielnego istnienia. U mszaków sporofit jest niewielki i zależny od gametofitu.

Gatunek kosmopolityczny

gatunek o bardzo szerokim zasięgu geograficznym, obejmującym wiele stref klimatycznych i stref ekologicznych.

Korzenie przybyszowe

korzenie wyrastające z pędu rośliny. Mogą współistnieć z korzeniem głównym lub zastępować go. Najczęściej wyrastają one z nasady pędu, ale u niektórych roślin mogą też wyrastać z łodygi lub liści.

Kod genetyczny

Mechanizm przełożenia informacji genetycznej zapisanej w sekwencjach DNA i RNA na sekwencję aminokwasową białka. Zasadniczo taki sam u wszystkich organizmów żywych.

Gen

Podstawowa jednostka dziedziczności

Koniugacja

Proces płciowy, polegający na wymieszniu informacji genetycznej pomiędzy dwoma organizmami za pomocą fimbri u bakterii albo wypustek cytoplazmatycznych u orzęsków. Nie prowadzi do powstania nowych osobnikow.

Organy generatywne

Kwiaty i kwiatostany - elementy budowy roślin służące do rozmnażania płciowego.

Organy wegetatywne

Wypdrębniona cz. organizmu wielokomorkowevo: łodygi, liście i korzenie, służące do rozwoju i wzrostu roślin.

Jednopienność

gametangia męskie i żeńskie znajdują się na tej samej roślinie.

Dwupienność

gametangia żeńskie i męskie na rosnch roslinach.

Zarodnia / sporangium

Organ rozrodczy, w którym powstają zarodniki.

Zarodniki /spory

Komórki rozrodcze służące do rozmnażania bezpłciowego. Moga byc ruchliwe - zaospory lub nie-aplanospory. Dzili sie je na Mikrospory wytwarzajace przedrosle meskie i Makrospory- żeńskie.

Gatunek

Zbiór osobników o podobnych cechach, wspólnym pochodzeniu, majacych podobne wymagania życiowe, krzyżujących się i wydających płodne potomstwo. Podstawowa jednostka taksonomiczna.

Metabolizm

Ogół przemian materii, informacji. energii zachodzących w organizmach.

Oddychanie wewnątrzkomórkowe tlenowe

Proces rozkładu zw. organicznych z dostępem tlenu do dwutlenku węgla i wody. Zachodzi z wydzieleniem energii kumulującej się w ATP w mitochondrium.

Oddychanie beztlenowe

Częściowy rozkład cukrów bez obecności tlenu, z wydzieleniem energii kumulowanej w ATP. Akceptorem wodoru NHDH+ + H+ jest zw. nieorganiczny.

Locus

miejsce, w którym zlokalizowany jest gen na chromosomie

Allel dominujący

allel genu, który dominuje nad drugim w parze (duża litera, np. A)

Allel recesywny

allel genu, który ustępuje dominującemu (mała litera, np. a)

Pierwsze prawo Mendla

prawo czystości gamet. Prawo to mówi o tym, że każda dojrzała komórka posiada tylko jeden allel z każdej pary alleli.

Drugie prawo Mendla

prawo niezależnej segregacji cech. Cecha genu, uwarunkowana jedną parą genów jest dziedziczona bez względu od cech, którą warunkuje druga para genów.

biocenoza

zespół organizmów różnych gatunków, ogół populacji zamieszkujących dany teren, układ złożony z producentów i konsumentów; w jego skład wchodzi część roślinna (fitocenoza) i zwierzęca (zoocenoza)

biom

duża jednostka ekologiczna złożona z ekosystemów, zajmująca określony obszar geograficzny; dominuje w niej określona formacja roślinna i charakterystyczna fauna; przykłady: tajga, tundra, sawanna

liczebność populacji

łączna liczba osobników tworzących daną populację

areał

obszar, na którym wystepują osobniki należące do danej populacji

struktura wiekowa

proporcje liczebności osobników będących w różnym przedziale wiekowym; pozwala ustalić charakter populacji: rozwijająca, stabilna czy wymierająca

łańcuch pokarmowy

szereg grup organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda grupa poprzednia stanowi podstawę pożywienia następnej

komensalizm

jedna z populacji odnosi korzyści, druga pozostaje obojętna; np. szakale odżywiające się resztkami pozostawionymi przez lwy

mutualizm

symbioza obligatoryjna lub konieczna; współżyjące populacje odnoszą korzyści, a ich współpraca jest tak daleko posunięta, że nie mogą żyć bez siebie

drapieżnictwo

osobniki jednej populacji są zabijane i stanowią pożywienie dla innej populacji; obie populacje wpływają na swoje liczebności

sukcesja wtórna

zachodzi na terenie wcześniej zajętym przez biocenozę, która została zniszczona (ugory, obszary okresowo zalewane, wyręby, pożarzyska)

prawo minimum Liebiga

czynnik, którego w środowisku jest najmniej w stosunku do potrzeb danego organizmu, działa organiczająco na wzrost i rozwój tego organizmu

prawo tolerancji Shelforda

dany organizm może żyć i rozwijać się w określonym środowisku pod warunkiem, że występują wszystkie niezbędne mu do życia czynniki, a ich zakres tolerancji nie przekracza minimalnej i maksymalnej wartości tych czynników

eurybionty

organizmy o szerokim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do czynników środowiskowych

stenobionty

organizmy o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do czynników środowiskowych

ewolucja

proces rozwoju życia na Ziemi, polegający na stopniowym dokonywaniu się zmian genetycznych w populacjach, czego efektem jest powstawanie nowych gatunków.

rodzaje dowodów ewolucji

pośrednie i bezpośrednie

dowody ewolucji - bezpośrednie

skamieniałości, odciski i odlewy, formy przejściowe, żywe skamieniałości

dowody ewolucji - pośrednie

narządy szczątkowe, analogiczne, homologiczne, atawizmy, dowody z embriologii, dowody z fizjologii, biologii, genetyki, dowody z biogeografii

izogamia

połączenie dwóch różnoimiennych komórek (gamet), obie gamety są ruchliwe i takie same pod względem morfologicznym, mają taką samą wielkość

anizogamia

łączą się ze sobą gamety ruchliwe, ale o różnej wielkości - najczęściej gamety żeńskie są większe od męskich

oogamia

duża, nieruchliwa gameta żeńska jest zapłodniona przez małą ruchliwą gametę męską

fotoperiod

eakcja rośliny na czas trwania i periodyczne następstwa okresów światła i ciemności; są to przystosowania się roślin do pór roku

rodzaje receptorów

mechanoreceptory, fotoreceptory, termoreceptory, chemoreceptory, nocyreceptory

czopki

komórki umożliwiające widzenie ostre i barwne, ale tylko w ostrym świetle.

pręciki

komórki światłoczułe które ulegaja pobudzeniu już przy niewielkiej ilość światła, dlatego umożliwiają widzenie o zmierzchu, są niezdolne do rozróżniania kolorów.

ucho zewnętrzne człowieka

małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny, błona bębenkowa.

ucho środkowe człowieka

jama ucha środkowego, kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko, trąbka słuchowa.

ucho wewnętrzne

błona okienka owalnego, kanały półkoliste zakończone bańkami, przedsionek, ślimak, nerw rónoważno-słuchowy.

potencjał spoczynkowy

wyściowy stan błony neuronu, błona jest polarna (ładunki dodatnie i ujemne po dwóch stronach błony)

bodziec progowy

podziec o odpowiedniej energii wywołujący wyładowanie - depolaryzację błony.

potencjał czynnościowy

różnica potencjału elektrycznego po obu stronach błony zmienia się wówczas z -70mV + 40mV.

części mózgu

kresomózgowie, mędzymózgowie, śródmózgowie, móżdżek, tyłomózgowie,

łuk odruchowy

droga impulsu nerwowego od receptora do efektora.

odruchy bezwarunkowe

wrodzone, to odruchy stereotypowe, automatyczne, niewygasające, stanowią genetycznie uwarunkowana reakcję obronną organizmu na dany bodziec (np. odruch wykrztuśny)

hormony

cząsteczki organiczne, które w organizmie regulują i koordynują czynności narządów i tkanek, przyczyniając się do utrzymania homeostazy w całym organizmie.

gruczoł dokrewny

gruczoł zbudowany z komórek wydzielniczych, nie posiada przewodów wyprowadzających, produkuje hormony - np. tarczyca.

hormony podwzgórza

wazopresyna, oksytocyna, hormony uwalniające dla hormonów tropowych)

hormony przysadki mózgowej

somatotropina, hormony tropowe (tyreotropina, adrenokortykotropina, folikulotropina) hormon luteinizujący, prolaktyna.

hormony szyszynki

melatonina

hormony tarczycy

tyroksyna, trijodotyronina, kalcytonina.

hormony przytarczyc

parathormon

hormony grasicy

tymozyna, tymulina

hormony trzustki

glukagon, insulina.

hormony nadnerczy

glukokortykoidy, mineralokortykoidy, adrenalina.