EKOLOGIA I OCHRONA ŚRODOWISKA

ekologia

nauka o wzajemnych zależnościach między organizmami oraz między organizmami a otaczającym je środowiskiem

populacja

grupa osobników jednego gatunku, zamieszkujących dany teren w określonym czasie

biocenoza

zespół organizmów różnych gatunków, ogół populacji zamieszkujących dany teren, układ złożony z producentów i konsumentów; w jego skład wchodzi część roślinna (fitocenoza) i zwierzęca (zoocenoza)

ekosystem

kompletna jednostka ekologiczna, składająca się z wszystkich organizmów zamieszkujących dany teren (biocenoza) i ich środowiska nieożywionego (biotop)

biom

duża jednostka ekologiczna złożona z ekosystemów, zajmująca określony obszar geograficzny; dominuje w niej określona formacja roślinna i charakterystyczna fauna; przykłady: tajga, tundra, sawanna

biosfera

strefa wystepowania organizmów (część litosfery 2-3 km w głąb, część atmosfery do wysokości 10 km, hydrosfera oraz wszystkie organizmy zamieszkujące wymienione strefy), wszystkie biomy Ziemi

antroposfera

strefa, w której zaznacza się działalność człowieka lub część biosfery przekształcona przez człowieka

pula genowa populacji

suma genów wszystkich osobników dane populacji; podlega zmianom w wyniku doboru naturalnego i mutacji

liczebność populacji

łączna liczba osobników tworzących daną populację

gradacja

gwałtowny wzrost liczebności populacji

zagęszczenie

stosunek liczebności populacji do zajmowanej przez nią przestrzeni

rozrodczość

liczba młodych pojawiająca się w określonym czasie w przeliczeniu np. na 1000 osobników populacji lub 1000 samic w wieku rozrodczym

śmiertelność

liczba osobników populacji ginących w określonej jednostce czasu; im większy jest opór środowiska, tym większa śmiertelność

przyrost naturalny

różnica między liczbą urodzeń, a liczbą zgonów osobników na danym obszarze i w określonym czasie

areał

obszar, na którym wystepują osobniki należące do danej populacji

rozmieszczenie

przestrzenny rozkład osobników na terenie zajmowanym przez populację (sposób w jaki osobniki zasiedlają swój areał); wyróżnia się rozmieszczenie równomierne, losowe, skupiskowe

struktura wiekowa

proporcje liczebności osobników będących w różnym przedziale wiekowym; pozwala ustalić charakter populacji: rozwijająca, stabilna czy wymierająca

struktura płciowa

procentowy udział samców i samic w populacji

strategia rozrodcza K

przejawia się małą, rozłożoną w czasie rozrodczością; prowadzi do sukcesu w środowisku stabilnym, gdzie wystarcza mała liczba potomstwa, ale dobrze wyposażonego

strategia rozrodcza r

przejawia się bardzo wysoką rozrodczością (w krótkim czasie) i śmiertelnością; sprawdza się w warunkach niestabilnych; występuje np. u ostryg

czynniki wpływające na liczebność populacji

imigracja, śmiertelność, rozrodczość, emigracja

poziomy troficzne

producenci, konsumenci, reducenci

producenci

autotrofy (fotoautotrofy, chemoautotrofy) - głównie rośliny zielone i niektóre organizmy; same produkują sobie pokarm z substancji nieorganicznych przy udziale energii słonecznej lub chemicznej

konsumenci

heterotrofy, odżywiające się żywą biomasą oraz saprofagi, odżywiające się martwą materią organiczną

reducenci

destruenci - głównie bakterie i grzyby; rozkładają martwą materię na proste związki nieorganiczne pobierane przez rośliny do procesu fotosyntezy

łańcuch pokarmowy

szereg grup organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda grupa poprzednia stanowi podstawę pożywienia następnej

rodzaj łańcucha pokarmowego

spasania (łańcuch biofagów) detrytusowe (łańcuch saprofagów), pasożytów

komensalizm

jedna z populacji odnosi korzyści, druga pozostaje obojętna; np. szakale odżywiające się resztkami pozostawionymi przez lwy

protokooperacja

symbioza fakultatywna lub przygodna, obie populacje odnoszą korzyści, ale ich współpraca nie jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania w biocenozie

mutualizm

symbioza obligatoryjna lub konieczna; współżyjące populacje odnoszą korzyści, a ich współpraca jest tak daleko posunięta, że nie mogą żyć bez siebie

drapieżnictwo

osobniki jednej populacji są zabijane i stanowią pożywienie dla innej populacji; obie populacje wpływają na swoje liczebności

pasożytnictwo

populacja pasożyta zyskuje, populacja żywiciela traci. oddziaływanie bardzo podobne do drapieżnictwa, ale pasożyt nie zabija swojego żywiciela, gdyż wiązałoby się to z jego własną śmiercią

allelopatia

populacja A wytwarza substancję szkodliwą dla populacji B, którą najczęściej wydziela do otoczenia, hamując wzrost populacji B; np. antybiotyki wytwarzane przez grzyby hamują wzrost bakterii

konkurencja

przynosi straty obu populacjom; konkurujące populacje są do siebie podobne, ich nisze ekologiczne pokrywają się częściowo; populacja konkurują o dostęp do wody, światła, pożywienia, terytorium do rozrodu itp.

amensalizm

osobniki jednej populacji szkodzą osobnikom drugiej populacji, same nie odnosząc z tego powodu korzyści

neutralizm

obie populacje nie maja na siebie żadnego wpływu

produktywność

ilość biomasy wyprodukowanej w jednostce czasu w przeliczeniu na jednostkę powierzchni (lub objętości) ekosytemu

produktywność pierwotna brutto

ogólna; całość wypodukowanej przez przez producentów materii organicznej

produktywność pierwotna netto

mniej więcej połowa produkcji pierwotnej brutto, która zostaje zmagazynowana jako biomasa w tkankach roślinnych

produktywność wtórna

wtórna brutto, całkowita ilość materii organicznej wyprodukowana przez konsumentów

produktywność wtórna netto

biomasa, jaką łącznie zmagazynowali konsumenci (po odliczeniu strat na oddychanie, utrzymanie stałej temperatury ciała itp.)

sukcesja ekologiczna

proces kierunkowych zmian prowadzących do stopniowego przekształcania się ekosytemów; polega na następujących po sobie ukierunkowanych zmianach, którym ulega roślinność łącznie z mikroorg grzybami oraz populacją zwierzęcą i warunkami siedliskowymi

sukcesja pierwotna

zachodzi na terenie wcześniej niezajętym żadną biocenozą (odsłonięte zbocze klifowe, wyspy wulkaniczne, nagie skały, piaszczyste plaże)

sukcesja wtórna

zachodzi na terenie wcześniej zajętym przez biocenozę, która została zniszczona (ugory, obszary okresowo zalewane, wyręby, pożarzyska)

etapy sukcesji

stadium pionierskie (inicjalne - pierwszy zespół serii), kolejne stadia seralne, klimaks (ostateczna postać ekosystemu)

adaptacja

przystosowanie do życia organizmów w określonym środowisku

ekotyp

populacja danego gatunku przystosowana do życia w specyficznych warunkach środowiskowych

prawo minimum Liebiga

czynnik, którego w środowisku jest najmniej w stosunku do potrzeb danego organizmu, działa organiczająco na wzrost i rozwój tego organizmu

tolerancja ekologiczna

zakres wartości danego czynnika środowiskowego (np. temperatury), w którym organizm jest w stanie rozwijać się i funkcjonować; dolna granica to minimum, górna - maksimum, średnia (najlepsza) to optimum

zakres tolerancji

przedział między minimalną a maksymalną wartością danego czynnika środowiskowego, w którym organizm może funkcjonować

prawo tolerancji Shelforda

dany organizm może żyć i rozwijać się w określonym środowisku pod warunkiem, że występują wszystkie niezbędne mu do życia czynniki, a ich zakres tolerancji nie przekracza minimalnej i maksymalnej wartości tych czynników

eurybionty

organizmy o szerokim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do czynników środowiskowych

stenobionty

organizmy o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do czynników środowiskowych

synergizm

współdziałanie w czasie czynników środowiskowych, takie, że ich efekty mogą się wzajemnie potęgować lub znosić

czynniki wpływające na rozmieszczenie organizmów na świecie

biogenetyczne, ekologiczne, przeszłość ekologiczna, antropogeniczne

skiofity

rośliny cieniolubne

heliofity

rośliny światłolubne

eryfotyczne

rośliny obojętne na intensywność oświetlenia

kriofity

rośliny, dla których najdogodniejsza temperatura do rozwoju to 20 stopni, rośliny alpejskie i arktyczne

mezofity

rośliny, dla których najdogodniejsza temperatura do rozwoju to 20-30 stopni, rośliny różnych stref klimatycznych

termofity

rośliny, dla których najdogodniejsza temperatura do rozwoju wynosi od powyżej 25 do powyżej 40 stopni

organizmy oligotroficzne

zasiedlają gleby ubogie w związki mineralne, takie jak magnez, potas, siarka, wapń, fosfor, żelaza, sód, azot.

eutroficzne

zasiedlają gleby bogate w związki mineralne, wykazują zwiększone rozmiary organów nadziemnych

acydofilne

rośliny, które zamieszkują gleby kwaśne (pH 6,7-4,0)

neutrofilne

rośliny, zamieszkujące gleby kwaśne, zasadowe i obojętne (pH 7,2-6,8)

bazyfilne

rośliny zasadolubne, zamieszkujące gleby zasadowe (pH 8,5-7,0)

hydrofity

rośliny wodne

heliofity

rośliny ziemnowodne, szuwarowe

higrofity

rośliny siedlisk stale wilgotnych

mezofity

rośliny siedlisk średnio zaopatrzonych w wodę

kserofity

rośliny terenów o stałym lub długotrwałym niedoborze wody

epifity

porośla

psammofity

rośliny przystosowane do życia na glebach piaszczystych

pirofity

rośliny żyjące na terenach narażonych na częste występowanie pożarów

metalofity

rośliny przystosowane do życia na glebach o podwyższonej zawartości metali, również metali ciężkich

gatunki biowskaźnikowe

bioindykatory; organizmy szczególnie wrażliwe na określone atrybuty środowiskowe (nie tylko zanieczyszczenia), będące dzięki temu wyznacznikami stanu środowiska w miejscu swego występowania

Tundra

klim. okołobiegunowy długie ostre zimy, krótkie lata. ubogie gleby, górna warstwa odmarza latem, w zime jest wieczna zmarzlina. Ogranicza to wzrost i rozwój roślin. Występują tu niskie rośliny i krzewinki. Zwierzęta odporne na chłód mało jedzenia, Renifer

tajga

klim umiarkowany chłodny dł. mroźne zimy, ubogie gleby. Są tu drzewa iglaste odporne na niedobór wody jodły, sosny,świerki. Podszyt i runo słabo rozwinięte bo jest mało światła. Zwierzęta to łosie, gronostaje, wilki, niedźwiedzie brunatne.

las liściasty strefy umiarkowanej

umiarkowanyciepły/4poryroku/Żyznegleby/drzewaliściaste/deby/klony/buki/jesiony/ lipy.Światło dociera do głębszych warstw-jest gesty podszyt tj. leszczyny/dobrze rozwinięte runo(mchy/borówki/grzyby). Dużo jedzenia-dużo ssaków jelenie/dziki/borsuki/ lisy

roślinność typu śródziemnomorskiego

klimat podzwrotnikowy(gorące lata/łagodne wilgotne zimy). Zyzne gleby/rosną tu sklerofity/mają skórzaste liście-zapobiegaja parowaniu wody/charakterystycznymi roslinami sa oliwki/cyprysy/zwierzeta/zolw grecki/wąż eskulapa/szakale.

step

umiarkowany ciepły(gorące lata/ostre zimy/niewielkie opady)żyzne gleby/roślinność-różne garunki traw do 2,5 metra/dobrze ukorzenione przez niedostatek wody-nie rosna tu drzewa. Ssaki roślinożerne/susły/antylopy/kojot/lis stepowy/bażanty/kuropatwy

sawanna

klimat równikowy(wysoka temperatura, 2 pory roku/sucha/deszczowa) Ubogie gleby/przystosowane do suszy trwardolistne trawy/rzadziej pojedyncze krzewy i drzewa np/akacje/baobaby. Typowymi zwierzętami są/słonie/antylopy/zebry/lwy.

pustynia

zwrotnikowy suchy(gorąco w dzien/zimno w nocy/małe opady) Mało wody/ubogie gleby/mało roślinności-głównie kserofity(kaktusy/aloesy) oraz sklerofity. Niewielkie zwierzęta-nocny tryb życia skorpiony/węże/jaszczurki/skoczki pustynne.

wilgotny las równikowy

równikowy wilgotny/cały rok wysoka temp/obfite opady/ubogie gleby/duża różnorodność gatunkowa/drzewa mahoniowe/hebanowe/liczne lijany i epifity np storczyki/zwierzęta prowadzące nadrzewny tryb życia/leniwce/rzekotki/kameleony/ptaki

czynniki abiotyczne

elementy środowiska nieożywionego, tj. nasłonecznienie, wiatr oraz czynniki podłoża-zawartość wody i soli mineralnych.

czynniki biotyczne

elementy środowiska ożywionego, oddziaływania wewnątrzgatunkowe i międzygatunkowe

nisza ekologiczna

Wszystkie wymagania niezbędne do życia, wzrostu i rozmnażania się osobnika lub gatunku oraz funkcja jaką pełni on w biocenozie.

siedlisko

Fizyczna przestrzeń, w której występuje dany osobnik lub gatunek. Może to być obszar lądowy lub wodny, wyodrębniony na podstawie cech geograficznych, klimatycznych lub glebowych.

sklerofity

rośliny przystosowane do ograniczonej transpiracji-dobrze rozwinięty system korzeniowy-małe twarde skórzaste liście-i łodygi przejmujące funkcje fotosyntetyczne

sukulenty

rośliny przystosowane do magazynowania wody-słabo rozwinięty system korzeniowy i grube i mięsiste liście do magazynowania wody.

reguła Alleego

na populacje wpływają ograniczająco zbyt małe i zbyt duże zagęszczenia. Zbyt małe utrudnia znalezienie partnera do rozrodu, a zbyt duże prowadzi do stresu przegęszczenia,

klimat

najważniejsze dla rozwoju bioróżnorodności to roczna suma opadów i średnia roczna temperatura. Największa różnorodność występuje na obszarach o dużej rocznej sumie opadów oraz o dużej średniej temperaturze powietrza.

gatunek obcy

gatunek wprowadzony na obcy teren

gatunek inwazyjny

gatunek obcy, który stanowi zagrożenie dla rodzimych organizmów, ponieważ nie ma naturalnych wrogów

efekt kaskadowy

proces w którym wyginięcie 1 gatunku-garunku zwornikowego powoduje zakłócenia w łańcuchach pokarmowych oraz zależnościach międzygatunkowych

gatunek zwornikowy

gatunek kluczowy dla funkcjonowania danego ekosystemu

biomy wodne

biomy słodkowodne/morskie/eustaria(tereny przejściowe między rzeką a morzem)

ochrona środowiska

nauka o zmianach zachodzących w środowisku przyrodnicznym pod wpływem człowieka oraz o sposobach zapobiegania negatywnym skutkom działaności człowieka

zanieczyszczenia atmosfery

SO2, tleki azotu, tlenek węgla, pyły, metale ciężkie, amoniak

globalne ocieplenie klimatu

wzrost średniej rocznej temperatury powietrza, który wynika z efektu cieplarnianego

efekt cieplarniany

naturalny proces umożliwiający istnienie życia na ziemii, polega na zatrzymywaniu ciepła blisko jej powierzchni dzięki gazom cieplarnianym(co2, metan, para wodna)

kwaśne opady

spowodowane obecnoscia hno3, h2so4 w deszczu, skutki to obumieranie lasów, degradacja wód i gleby, uwalnianie metali ciężkich, skażenie żywności metalami ciężkimi)

smog kwaśny

tlenki siarki, tlenki węgla, pyły-zaburzenia wymiany gazowej

smog fotochemiczny

tlenki azotu, węglowodory, powstają toksyczne zanieczyszczenia np ozon. Skutki-uszkodzenia tkanek organizmu, zwiększone ryzyko powstawania nowotworów oraz podrażnienie błon śluzowych.

ochrona atmosfery

filtry kominowe, niezanieczyszczające powietrza procesy produkcyjne, modernizacja urządzeń produkcyjnych, środki transportu o małym zanieczyszczneniu, eneria odnawialna, zwiekszenie liczy terenów zielonych

zanieczyszczenie wód

spadek bioróżnorodności w zbiornikach wodnych, metale ciężkie akumulują się w organizmach, na każdym poziomie troficznym ich stezenie rosnie co zaburza funkcjonowanie układu nerwowego.

eutrofizacja

nadmierny wzrost żyzności zbiorników wodnych następujący wkskutek działalności człowieka. Np nawozy, podniesienie temperatury wody. Nadmiar fitoplanktonu, obumiera opada na dno i zwiększa liczbe destruentów, przez co maleje stezenie tlenu w wodzie.

sposoby ochrony wód

oczyszczanie ścieków, zabezpieczenie fałd i wysypisk, napowietrzanie wód stojących, ograniczenie stosowania nawozów sztucznych w rolnictwie.

źródła zanieczyszczeń gleb

zakłady przemysłowe(metale ciężkie) transport(tlenki azotu i zwiazki ołowiu), działaność rolnicza(pestycydy)

skutki zanieczyszczeń gleb

zmiana odczynu gleb-jałowienie gleb, zanieczyszczenie azotanami powoduje zmniejszenie odporości roślin na choroby i szkodniki, zanieczyszczanie wód gruntowych

rekultywacja

przywrócenie glebom zniszczonym w skutek działaności człowieka dawnej funkcji biologicznej i wartości użytkowej. Dodawanie nawozów, podwyższanie pH, nawożenie pruchnicą.

ochrona bierna

Ma na celu zachowanie obszarów cennych przyrodniczo w niezmienionym stanie, polega na zabezpieczeniu terenu przed wpływami zewnętrznymi i powstrzymywaniu się w ingerencje w przyrodę.

ochrona czynna

polega na zastosowaniu zabiegów zmierzających do zachowania lub przywrócenia pożądanego stanu liczebności konkretnych gatunków zamieszkujących dany ekosystem czy całego ekosystemu.

restytucja

czynne działania ochronne mające na celu odtworzenie gatunku, w przypadku gdy jego populacja jest zbyt mała aby mogła się sama odtworzyć.

reintrodukcja

powtórne umieszczenie osobników danego gatunku w miejscu gdzie wcześniej ten gatunek wyginął.

ochrona ścisła

na obszarach nią objętych ingerencja człowieka w ekosystem jest zabroniona.

ochrona częściowa

na obszarach nią objętych dopuszcza się różne formy gospodarowania. W wypadku objętego nią gatunku możliwa jest regulacja jego liczebności.

in situ

prowadzi się ją w miejscu naturalnego występowania gatunku lub elementu przyrody nieożywionej, tworzenie obszarów ochronnych

ex situ

prowadzi się ją poza miejscem naturalnego występowania gatunku lub elementu przyrody nieożywionej. Jej celem jest rozmnożenie lub zachowanie puli genowej gatunku. Banki genów

park narodowy

najważniesza forma ochrony przyrody w polsce, obejmuje teren >1000ha, którego przyroda jest zachowana w stanie niezmienionym, zakaz polowania, otoczony jest otuliną

rezerwat przyrody

Jest tworzony w celu ochrony ekosystemów naturalnych, siedlisk, zagrożonych wyginięciem gatunków.

park krajobrazowy

nieduży obszar, który podlega ochronie ze względu na walory przyrodnicze, dobrze rozwinięta jest infrastruktura turystyczna.

obszar chronionego krajobrazu

najmniej restrykcyjna forma ochrony, obejmuje teren wyróżniający się krajobrazowo. Służy jako łącznik między innymi formami ochrony obszarowej, teren zwykle przeznaczony do wypoczynku, działaność gospodarcza podlega tu niewielkim ograniczeniom.

międzynarodowe programy ochrony przyrody w polsce

program UNESCO"człowiek i biosfera"-strefy rezerwatu biosfery oraz europejska sieć ekologiczna natura 2000-obszary specjalne ochrony ptaków-specjalne obszary ochrony siedlisk

Wybrane umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę

konwencja ramarska(ochrona obszarów wodno-błotnych), konwencja waszyngtońska CITES(kontrolowanie handlu i obrotu gatunkami zagrożonymi wyginięciem, konwencja bońska(ochrona dzikich zwierząt migrujących przez granice państw)

czerwona lista

lista gatunków zagrożona wyginięciem prowadzona orzez IUCN